Sztywny paluch- charakterystyka

Sztywny paluch to określenie schorzenia stawu śródstopno-paliczkowego palucha, który został zaznaczony na poniższym schemacie. Jego przyczyną jest uszkodzenie chrząstki stawowej (zmiany zwyrodnieniowe stawu), które wpływają na pojawienie się ograniczenia ruchomości, bólu i obrzęku. W początkowym etapie choroby mogą pojawiać się okresowe stany zapalne, gdzie dochodzi do zaostrzenia dolegliwości. Wraz z rozwojem zmian zwyrodnieniowych objawy przyjmują charakter przewlekły, staw funkcjonuje coraz gorzej, dochodzi do stopniowego ograniczenia ruchomości, przykurczu torebki stawowej i pojawienia się osteofitów. W późniejszym etapie rozwoju choroby paluch staje się zupełnie sztywny, obserwujemy znaczne zmniejszenie ruchomości zarówno w zgięciu, jak i w wyproście. Zanim jednak dojdzie do takiego całkowitego ograniczenia ruchomości, pacjent miesiącami, a nawet latami zmaga się z bólem.

Wszelkie schorzenia w obrębie stawu śródstopno-paliczkowego palucha utrudniają codzienne funkcjonowanie. Możemy powiedzieć, że są wręcz dużo bardziej uporczywe, niż choroby w obrębie innych stawów palców. Dlaczego? Właściwa praca stawu śródstopno-paliczkowego jest potrzebna do prawidłowego chodu. W końcówce fazy podporu nasz paluch zgina się grzbietowo, co możecie zaobserwować na poniższym zdjęciu. Zwróćcie uwagę, jak duży zakres ruchu w kierunku zgięcia potrzebujemy. Jeżeli staw jest bolesny, a jego ruchomość ograniczona, stopa nie ma możliwości prawidłowego przetoczenia po podłożu. Każdy krok może zatem wywoływać dolegliwości.

Zmiany zwyrodnieniowe stawu śródstopno-paliczkowego palucha powodują ból nie tylko przy chodzeniu. Niektórzy zgłaszają uczucie przeszywającego prądu w momencie, gdy palec zahaczy o jakiś przedmiot. Pacjent może odczuwać dolegliwości także podczas noszenia butów czy wąskich skarpetek. W okresie znacznych zaostrzeń objawów ból pojawia się także w spoczynku.

Sztywny paluch najczęściej rozwija się latami. Warto zatem reagować już na pierwsze dolegliwości bólowe i nie zwlekać z wizytą u lekarza. W czasie spotkania specjalista zbada staw, a następnie zleci dodatkowe badania. W pierwszej kolejności najczęściej wykonywane jest klasyczne zdjęcie RTG. Już na podstawie tego podstawowego badania jesteśmy w stanie ocenić stopień degeneracji chrząstki stawowej. Co więcej, w procesie diagnostyki należy wykluczyć wszelkie inne możliwe ogólnoustrojowe przyczyny choroby palucha.

Sztywny paluch- przyczyny

Badacze nie są zgodni co do etiologii sztywnego palucha. Literatura podaje wiele możliwych przyczyn, niestety większość z nich jest wciąż kwestionowana. Faktem jest, że sztywny paluch pojawia się częściej u osób po 50 roku życia. Dlaczego tak się dzieje? Zauważcie, że nasze stawy ulegają zużyciu, a choroba zwyrodnieniowa dotyka głównie pacjentów starszych. Oczywiście to, jak szybko takie zmiany występują, jest sprawą dość indywidualną, zależną od czynników genetycznych. Badania z 2003 r. pokazały, że u większości pacjentów ze sztywnym paluchem problem występował także u innych członków rodziny.

Rozwój zwyrodnienia stawu śródstopno-paliczkowego może zapoczątkować uraz. Zwichnięcia, skręcenia, złamania w obrębie stawu wpływają na proces degeneracji chrząstki i wcześniejsze zmiany zwyrodnieniowe. W przypadku poważniejszych urazów usztywnienie palucha może nastąpić bardzo szybko, nawet w ciągu pierwszych miesięcy po zdarzeniu.

Sztywny paluch może pojawić się także jako powikłanie po zabiegu operacyjnym np. po korekcji palucha koślawego. W czasie każdej ingerencji chirurgicznej lekarz musi przedostać się przez tkanki, co jest pewnego rodzaju traumą dla tkanek. W wyniku zabiegu dochodzi zatem do obrzęku, stanu zapalnego i ograniczenia ruchomości stawu. Właściwe postępowanie rehabilitacyjne po operacji ma na celu jak najszybsze przywrócenie zakresu ruchu. Niestety w przypadku braku ćwiczeń i terapii manualnej u części osób może dojść do powikłań i usztywnienia stawu.

Zmiany zapalne w stawach palucha mogą także być związane z pewnymi chorobami ogólnoustrojowymi. Jedną z częściej występujących jest dna moczanowa, polegająca na odkładaniu się złogów kryształów moczanu sodu w stawach, które niszczą chrząstkę stawową. Sztywny paluch może rozwinąć się u pacjentów z chorobami reumatoidalnymi, rzadziej także w wyniku oddzielającej martwicy chrzęstno-kostnej. Podejrzewa się, że wcześniejsze zużycie stawu śródstopno-paliczkowego palucha może mieć związek z pewnymi czynnikami biomechanicznymi, jednakże temat ten podlega ciągłej debacie. Pierwsza kwestia to hipermobilność stawu, czyli nadmierna jego ruchomość. Nadmobilne stawy generalnie dużo szybciej ulegają uszkodzeniu, co ma związek z większym obciążeniem jego biernych elementów. W miarę upływu lat taki nadruchomy staw wbrew pozorom może mieć coraz mniejszy zakres ruchu, a w przypadku palucha możemy mieć do czynienia z pojawieniem się całkowitej sztywności.

Kolejna kwestia to elementy związane z budową stopy, które mogą teoretycznie predysponować do większego obciążenia stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Wiele doniesień naukowych bierze pod uwagę pewien wariant anatomiczny polegający na nadmiernym uniesieniu 1 kości śródstopia. Takie ustawienie może mieć podłoże genetyczne. Niestety wyniki badań są sprzeczne, nie potwierdzają jednoznacznie takiej zależności. Literatura wymienia także inne możliwe elementy mogące mieć wpływ na większe obciążenie stawów palucha. Należą do nich: dłuższy paliczek proksymalny, nieprawidłowe położenie lub usztywnienie trzeszczek, paluch koślawy czy dodatkowa kość łódkowata.

Przyczyną sztywnego palucha mogą być także kwestie związane z tkankami miękkimi, mięśniami działającymi na stopę. Po pierwsze, bierze się pod uwagę mięsień zginacz długi palucha i rozcięgno podeszwowe. Sztywność tych struktur może ograniczać ruchomość stawu i wpływać na jego przeciążenie. Po drugie, mięsień strzałkowy długi, który stabilizuje 1 kość śródstopia, a jego niewydolność może destabilizować staw palucha. Wszystkie te czynniki są raczej teoretyczne, nie mamy pewności, jak dużą rolę odgrywają w etiologii sztywnego palucha.

Leczenie sztywnego palucha

Leczenie sztywnego palucha to spore wyzwanie dla medycyny. Niestety działania zachowawcze często nie przynoszą znacznej poprawy, szczególnie w sytuacji, gdy zmiany są już bardzo zaawansowane. Rehabilitację najlepiej rozpocząć jak najszybciej, w momencie pojawienia się pierwszych symptomów schorzenia. W czasie leczenia staramy się ograniczyć stan zapalny, wprowadzając np. zabiegi fizykoterapeutyczne. Dodatkowo pracujemy nad ruchomością stawu śródstopno-paliczkowego, wykorzystując różnorodne techniki manualne. Uruchamiamy także usztywnione mięśnie, wprowadzamy ćwiczenia pobudzające głównie mięsień strzałkowy długi i inne stabilizatory stopy.

Czy rehabilitacja jest w stanie pomóc? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Niestety z moich obserwacji wynika, że większość osób zgłasza się do specjalisty w momencie, gdy zmiany są już bardzo zaawansowane. W takich sytuacjach działania zachowawcze nie przynoszą spektakularnych efektów. W przypadku dużych zmian degeneracyjnych jedynym rozwiązaniem może pokazać się zabieg operacyjny polegający na usztywnieniu stawu. Pomimo że wielu pacjentów obawia się takiego rozwiązania, zazwyczaj przynosi ono bardzo dobre efekty. Staw usztywniany jest w lekkim zgięciu grzbietowym, co umożliwia prawidłowy chód.

Niestety sztywny paluch to schorzenie postępujące. U większości pacjentów pomimo wcześnie rozpoczętego leczenia, w miarę upływu czasu będzie dochodziło do coraz większej degeneracji stawu. Zmiany zwyrodnieniowe to proces, którego nie da się zatrzymać. Działania rehabilitacyjne bardzo różnie działają na pacjentów. U niektórych udaje się zmniejszyć dolegliwości bólowe, u innych stany zapalne są tak ostre, że walka z nimi jest bardzo trudna. W trudniejszych przypadkach lekarze często decydują się na okresowe podawanie leków przeciwzapalnych lub ostrzyknięcie sterydowe stawu. Leczenie sztywnego palucha powinno być zatem prowadzone pod nadzorem zarówno lekarza, jak i fizjoterapeuty.