Bóle stawów bardzo często mają podłoże pozaortopedyczne. Nasz organizm jest jednością, a wiele chorób ogólnoustrojowych może powodować dolegliwości narządu ruchu. Kiedy pacjent skarży się na ból wielu stawów, postawienie diagnozy jest niezwykle trudne. Sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana, kiedy badania obrazowe nie pokazują istotnych nieprawidłowości. W takim przypadku musimy ocenić ogólne zdrowie pacjenta, wykluczyć wiele chorób i dysfunkcji organizmu.

W przypadku niewyjaśnionego bólu stawów warto wziąć pod uwagę: choroby reumatoidalne, fibromialgię, tężyczkę, boreliozę, celiakię, pasożyty i bakterie, cukrzycę i inne zaburzenia hormonalne. Warto przyjrzeć się morfologii krwi, także pod kątem ilości pierwiastków w organizmie np. żelaza. Jego nadmiar może mieć znaczenie w etiologii chorób stawów.

Skąd pochodzi nadmiar żelaza w organizmie?

Żelazo to jeden z pierwiastków mineralnych, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nasz organizm nie ma możliwości jego produkcji, dlatego tak ważna jest dostarczanie tego pierwiastka w codziennej diecie. 70% żelaza znajduje się w hemoglobinie, która umożliwia pobieranie tlenu z płuc. Żelazo jest także składnikiem mioglobiny, która umożliwia mięśniom tlenu z krwi. Co więcej, pierwiastek ten jest obecny w szpiku kostnym, bierze także udział w prawidłowej pracy enzymów, metabolizmie cholesterolu i detoksykacji wątroby.

Z pewnością nie raz słyszeliście o anemii, czyli niedobrze żelaza. Taki stan może objawiać się np. słabszym samopoczuciem, czy zawrotami i bólami głowy. Duża rzadziej mówi się o nadmiarze żelaza, które dotyczy wielu ludzi i może mieć wpływ na pojawienie się różnorodnych objawów. Jedną z najczęstszych przyczyn takiego nadmiaru jest hemochromatoza, czyli genetyczne zaburzenie wynikające z mutacji genowej. Główną rolę odgrywa tu gen HEF kodujący białko odpowiedzialne za przekazywanie do komórek wątroby informacji o poziomie żelaza w organizmie. W przypadku mutacji tego genu żelazo jest nadmiernie pobierane z przewodu pokarmowego, a następnie nagromadzenie w tkankach organizmu.

Jeżeli nadmiar żelaza ma związek z mutacją genową, mówimy o hemochromatozie pierwotnej. Istnieją także inne przyczyny jego nadmiaru: niedokrwistość, nadmierna podaż żelaza w diecie, choroba alkoholowa, mukowiscydoza czy przewlekłe choroby wątroby i trzustki. W tego typu przypadkach mamy do czynienia z tzw. hemochromatozą wtórną.

Objawy nadmiaru żelaza

Hemochromatoza dotyczy aż 1 na 200 osób, występuje częściej u mężczyzn. U wielu osób choroba ta przebiega przez wiele lat bezobjawowo, a pierwsze symptomy pojawiają się dopiero po 35-40 roku życia. Pacjenci zazwyczaj dolegliwości są niecharakterystyczne, a pacjent odwiedza wielu specjalistów, zanim zostanie postawiona prawidłowa diagnoza.

U pacjentów z hemochromatozą bóle stawów to objaw, który pojawia się często jako jeden z pierwszych. W początkowym etapie choroby pacjent często odczuwa także bóle brzucha i ogólne osłabienie. Co więcej, może pojawić się zmniejszenie masy ciała. W późniejszym etapie dochodzi do zaburzenia pracy wątroby, która ma dużą zdolność do kumulowania żelaza. Pojawia się także upośledzenie pracy trzustki, a w konsekwencji cukrzyca. Hemochromatoza może powodować zaburzenie pracy tarczycy, serca oraz nadmierna pigmentacja skóry. U kobiet często dochodzi do przedwczesnej menopauzy, u mężczyzn zaś do impotencji. U niektórych występują także zaniki owłosienia.

Bóle stawów a nadmiar żelaza

W sytuacji, gdy w stawach gromadzi się zbyt dużo żelaza, pacjent może odczuwać uogólnione bóle stawów, co ma związek z odkładaniem się kryształków wapnia w stawach. W takiej sytuacji mówimy o tzw. dnie rzekomej. Zwapnienia w obrębie chrząstki i innych tkanek stawu bardzo często są widoczne na badaniach radiologicznych.

Hemochromatoza może powodować podobne objawy jak choroba zwyrodnieniowa stawów. W wyniku nadmiaru żelaza dochodzi do pogrubienia okostnej, przerostu błony maziowej, pojawienia się osteofitów i namiaru płynu. Niestety tego typu objawy są bardzo niecharakterystyczne. Zauważcie, że tego typu zmiany pojawiają się także w związku z innymi chorobami, często w wyniku naturalnego procesy zużycia stawów. Kiedy 40-50 letni pacjent zgłasza się więc do lekarza, a badania obrazowe pokazują takie zmiany, często dostaje diagnozę wcześniejszych zmian zwyrodnieniowych lub przeciążeniowych stawu. Warto wiedzieć, że diagnoza hemochromatozy jest niezwykle ważna, ponieważ wczesne wprowadzenie leczenia pozwala uniknąć dalszych uszkodzeń różnych narządów, a także stawów.

Nadmiar żelaza może wywołać bóle różnych stawów, najczęściej dotyczy jednak stawów ręki. Często zmiany umiejscawiają się także w stawach kolanowych, biodrowych i spojeniu łonowym. Co więcej, hemochromatoza ma pewien związek z chorobami reumatoidalnymi np. RZS. Okazuje się, że mutacje genowe, które doprowadzają do nadmiaru żelaza, są także czynnikiem rozwoju RZS.

Bóle stawów w przebiegu hemochromatozy pojawiają się już we wczesnych etapach choroby. Dodatkowo towarzyszy im także zmęczenie. Początkowe objawy są na tyle niecharakterystyczne, że zazwyczaj lekarz nie podejrzewa nadmiaru żelaza w organizmie. U niektórych pacjentów okresowo pojawia się nasilenie dolegliwości bólowych stawów, po czym następuje poprawa. W czasie zaostrzenia może pojawić się obrzęk, ucieplenie i ograniczenie ruchomości w zajętych stawach. U innych pacjentów dolegliwości mają mniejsze natężenie, ale stałe. Pacjent codziennie zmaga się z pewnymi dolegliwościami. Część osób doznaje zaostrzenia bólu tylko po aktywności fizycznej. W takich przypadkach najczęściej lekarze są przekonaniu o przeciążeniowym charakterze bólu i nie biorą pod uwagę innych pozaortopedczynych przyczyn. U niektórych pacjentów nasilenie dolegliwości może nastąpić także pod wpływem stresu.

Jeżeli podejrzewacie u siebie hemochromatozę, zgłoście się do lekarza rodzinnego, który w pierwszej kolejności zleci Wam odpowiednie badania krwi. Właściwym leczeniem zajmuje się hematolog lub gastroenterolog. Leczenie tej choroby polega głównie na okresowych upustach krwi, czyli tzw. flebotomii.