Rehabilitacja w spondylolizie – wstęp

Spondyloliza (inaczej zwana kręgoszczeliną) to jedna najczęstszych przyczyn bólu pleców u dzieci. W poprzednim artykule wyjaśniłam, na czym polega, a także jakie są jej przyczyny. Teraz skupimy się na leczeniu zachowawczym, czyli rehabilitacji. O ile zdiagnozowanie spondylolizy w przypadku doświadczonego lekarza nie jest trudne, rehabilitacja to sprawa dużo bardziej skomplikowana.

Jak już wiemy z poprzedniego artykułu, spondyloliza polega na przerwaniu ciągłości tzw. części międzywyrostkowej (więziny) kręgu. Jest to pewien obszar kości znajdujący się pomiędzy wyrostkiem stawowym górnym i dolnym. Wiemy także, że główną przyczyną pojawienia się tego schorzenia są czynniki genetyczne wpływające na osłabienie tego obszaru. Jeśli dodatkowo osoba z predyspozycjami rozpoczyna intensywny trening, w którym wykonuje częste ruchy wyprostne kręgosłupa, uszkodzenie więziny jest dużo bardziej prawdopodobne. Co ciekawe, badania naukowe pokazały, że osoby ze spondylolizą mają zwiększoną lordozę lędźwiową, często tylko na dwóch ostatnich kręgach lędźwiowych. Lordoza to ustawienie kręgosłupa właśnie w wyproście, a im większy wyprost tym większe siły działają na ten obszar kręgu.

W trakcie planowania rehabilitacji pacjentów ze spondylolizą (kręgoszczeliną) dokonujemy analizy wielu aspektów. Ważne jest, od jakiego czasu pacjent odczuwa dolegliwości. Warto wiedzieć, że im szybsza diagnoza i rozpoczęcie terapii, tym większa szansa na skuteczność leczenia zachowawczego (rehabilitacji). Kolejne elementy to intensywność bólu, wiek pacjenta, czynniki dodatkowe tj. wiotkość stawowa czy współistniejące uszkodzenia kręgosłupa. Planując proces rehabilitacji bierzemy pod uwagę także, czy pacjent to osoba bardzo aktywna fizycznie, planująca powrót do intensywnego uprawiania sportu, czy prowadząca raczej siedzący tryb życia. Istotne jest także do jakiego sportu chce wrócić pacjent. Czy jest to bieganie, czy może coś dużo bardziej obciążającego dla kręgosłupa np. gimnastyka? Nie zawsze leczenie zachowawcze jest jedynym słusznym wyjściem, w niektórych przypadkach lekarz może zasugerować leczenie operacyjne. Plan terapii jest bardzo indywidualny, postaram się jednak opisać podstawowe elementy.

Działania przeciwbólowe i przeciwzapalne

Podstawową leczenia jest zadbanie o zmniejszenie dolegliwości bólowych. U niektórych pacjentów, szczególnie młodszych, możemy mieć do czynienia z napadami silnego bólu, które uniemożliwiają funkcjonowanie. W takich przypadkach musimy, po pierwsze, zastosować działania, które zmniejszą dolegliwości. Niestety wciąż wielu lekarze przepisuje duże ilości leków przeciwzapalnych. O ile okresowe kilkudniowe branie tabletek przeciwzapalnych nie ma znaczenia dla tkanki kostnej, to przewlekłe ich stosowanie może zakłócić prawidłowy zrost kości. Dlatego w przypadku spondylolizy unikajmy częstego stosowania leków np. popularnego Ibupromu.

W sytuacji znacznego bólu warto udać się fizjoterapeuty, który wykona odpowiednie zabiegi manualne. U takich pacjentów pomocne okazują się techniki tkanek miękkich, które są bardzo bezpieczne. Jedną z nich jest metoda manipulacji powięziowych. Zbiegi fizykoterapeutyczne tj. np. laser stosowane przeciwbólowo są mniej skuteczne.

Odciążenie

Spondyloliza to schorzenie kości, dlatego musimy stworzyć warunki, które pozwolą na jej zrośnięcie i regenerację.  Mam tu na myśli dwie kwestie: ograniczenie aktywności fizycznej oraz stosowanie gorsetu lub sznurówki lędźwiowej. W pierwszej kolejności powinniśmy ograniczyć ruchy, które szczególnie obciążają więzinę kręgu, czyli wyprost i rotacje. Dlatego bezwzględny zakaz dotyczy wykonywania ćwiczeń gimnastycznych tj. mostki, wznosy tułowia leżąc na brzuchu, a także ćwiczeń rozciągających kręgosłup.

Drugi element, noszenie gorsetu lub sznurówki lędźwiowej, to sprawa dość kontrowersyjna. O ile większość lekarzy zaleca ich stosowanie, możecie spotkać się także z głosami krytyki. Wielu specjalistów twierdzi, że gorset powoduje osłabienie mięśni i wręcz zakazuje stosowania. Osobiście jestem zwolennikiem zastosowania gorsetu, szczególnie w poważniejszych przypadkach spondylolizy. Zazwyczaj zakładamy go na 6-12 tygodni, ale w sytuacjach trudniejszych nawet dłużej. Przeprowadzono wiele badań potwierdzających jego skuteczność, szczególnie, w sytuacji, gdy gorset był założony od razu po rozpoznaniu schorzenia u dziecka. Myślę, że noszenie gorsetu ma więcej plusów niż minusów. Pozwala na ustawienie kręgosłupa okresowo w lekkim zgięciu, odciążenie więziny kręgu i szybszy powrót do aktywności fizycznej. Nawet jeśli dojdzie do osłabienia mięśni, to w przypadku dzieci jest to bardzo szybko nadrabiane, kiedy młody człowiek zaczyna biegać i ćwiczyć bez bólu. Patrząc z drugiej strony, odczuwany ból jest tak na prawdę czynnikiem, który w większym stopniu osłabia mięśnie. Jeżeli nie uda nam się ograniczyć silnych dolegliwości, do osłabienia mięśni dojdzie na pewno.

Ćwiczenia uelastyczniające stawy biodrowe

Rehabilitacja w spondylolizie to także ćwiczenia zwiększające zakres ruchu w stawach biodrowych, oczywiście w sytuacji, gdy taki problem dostrzegamy u pacjenta. Zmniejszenie zakresu ruchu szczególnie w kierunku wyprostu i rotacji biodra kompensowane jest w kręgosłupie. Powodując ustawienie odcinka lędźwiowego w większym wyproście, co jak już wiemy, obciąża więzinę kręgu.

Rehabilitacja w spondylolizie- ćwiczenia

Kiedy zadbamy o odciążenie kręgosłupa i zwiększymy zakres ruchu w stawach biodrowych, czas na ćwiczenia stabilizujące. W początkowym etapie wprowadzamy ćwiczenia w pozycji neutralnej kręgosłupa lub z delikatnym tyłopochyleniem miednicy. Jest to pozycja odciążająca dla więziny kręgu. Zaczynamy od prostych aktywności z małym obciążeniem. Dbamy, aby nie powodowały bólu. W miarę upływu czasu zwiększamy obciążenie kręgosłupa.

Ćwiczenia w kierunkach, który pierwotnie sprawiał ból pacjentowi, wprowadzamy zazwyczaj po dłuższym czasie, dopiero, gdy pacjent ma możliwość wykonywanie podstawowych ruchów kręgosłupa bez bólu. Na końcu procesu rehabilitacji zalecamy ćwiczenia charakterystyczne dla danej dyscypliny. Musimy zdać sobie sprawę, że program stabilizacyjny w spondylolizie jest dostosowywany do pacjenta i sportu, który uprawia. W całym procesie rehabilitacji ważny jest kontakt z fizjoterapeutą. Wdrażanie ćwiczeń na własną rękę może nie przynieść rezultatu. Fizjoterapeuta nie tylko nadzoruje poprawność ćwiczeń, dokonuje także analizy ruchu pacjenta, szuka stereotypów ruchowych, które mogą mieć wpływ na pojawienie się przeciążenia.

Leczenie operacyjne

Jeśli mówimy o dzieciach i młodzieży, to rehabilitacja w spondylolizie przynosi zazwyczaj dobre rezultaty Tylko w około 10-15% przypadków rehabilitacja nie przynosi poprawy i niezbędne jest przeprowadzenie operacji. W trakcie zabiegu wprowadza się cienką śrubę w miejsce uszkodzenia, bez naruszenia innych struktur kostnych, co ułatwia wygojenie cieśni kręgu. Jest to operacja małoinwazyjna, a pacjent szybko wraca do zdrowia.