Tężyczka jest dość „podstępna”. Z powodu niespecyficznych objawów trudno ją zdiagnozować. Co więcej, wciąż wielu specjalistów ma wiedzę tylko na temat jej cięższej postaci (tężyczki jawnej). Dużo trudniej wykryć postać lżejszą, tężyczkę utajoną. Główny objaw tężyczki to mrowienia, drgania, skurcze i napięcie różnych rejonów ciała, dlatego mogłoby się wydawać, że to schorzenie typowo neurologiczne. Oczywiście symptomy dotyczą głównie układu nerwowego, ale przyczyny mogą być związane z układem hormonalnym, trawiennym, oddechowym, a nawet problemami natury psychicznej, o czym wspomina na swoich wykładach psychoterapeutka Cecylia Bieganowska.

Tężyczka- charakterystyka

Tężyczka to zespół objawów tzw. wzmożonej pobudliwości nerwowo-mięśniowej. Co to oznacza w praktyce? Układ nerwowy odpowiada mocniej i szybciej na bodźce lub odpowiada na bodźce, na które nie powinien. To niesie ze sobą bardzo wiele nieprzyjemnych objawów.

Podstawową przyczyną zaburzenia jest obniżenie stężenia jonów wapnia, magnezu i/lub witaminy D w przestrzeni międzykomórkowej. Zazwyczaj nikogo nie dziwi związek tężyczki z magnezem, który wpływa na funkcjonowanie układu nerwowo-mięśniowego. Z wapniem jest inaczej, kojarzymy go głównie z układem kostnym. Wbrew pozorom pierwiastek ten ma także ogromny wpływ na układ nerwowy, jest niezbędny do prawidłowego przenoszenia impulsów, a tym samym wpływa na jego pobudliwość. Dodatkowo warto wspomnieć o witaminie D, także często wymienianej w kontekście tężyczki. Jej brak wpływa na nieprawidłowe wchłanianie magnezu. Warto także wiedzieć, że niedobory mikroelementów są ze sobą powiązane, dlatego do nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej może także dojść w wyniku zmniejszenia stężenia innych pierwiastków np. witamin z grupy B czy żelaza.

Pojawienie się objawów tężyczki może być związane również z zaburzeniem równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. To trudne pojęcie oznacza stan optymalnego stężenia jonów wodoru w ustroju. Do zaburzeń równowagi może dojść w przebiegu chorób związanych z nerkami oraz płucami. Szczególnie znaczenie w kontekście tężyczki mają zaburzenia doprowadzające do tzw. hiperwentylacji, czyli nadmiernego oddychania.

Tężyczka występuje pod dwoma postaciami. Pierwszy z nich to dużo bardziej niebezpieczna tzw. tężyczka jawna. Ze względu na swój bezpośredni związek z niedoborem wapnia, często zwana także hipokalcemiczną. Zazwyczaj jej przyczyna jest związana z innymi chorobami organizmu, na szczęście występuje stosunkowo rzadko. Charakteryzuje się napadami bolesnych skurczy poprzedzonymi drętwieniem okolic palców rąk i ust. Na początku ataku dochodzi do silnego napięcia kciuka, następnie napięcie pojawia się w mięśniach twarzy. Kolejny etap to przykurcz mięśni kończyn. Pacjent może także stracić przytomność, a nawet mogą pojawić się drgawki przypominające padaczkę. Niebezpieczne jest także pojawiający się skurczu mięśni głośni.

Drugi rodzaj to tzw. tężyczka utajona, związana głównie z niedoborem magnezu. Objawy są tu bardzo niespecyficzne, często mało dokuczliwe i wręcz bagatelizowane przez pacjentów. Tężyczka wtórna to bardzo często spotykana postać. Z moich obserwacji wynika, że cierpi na nią coraz więcej pacjentów, a statystyki z pewnością będą rosły.

Tężyczka- przyczyny

Wiemy już, że tężyczka ma związek z pewnymi niedoborami w organizmie. Mogłoby się wydawać, że ma to związek głównie z niedoborami pokarmowymi. Warto jednak wiedzieć, że bardzo wiele chorób i dysfunkcji organizmu doprowadza do obniżenia stężenia pierwiastków. Często są to choroby zupełnie zaskakujące. Ocena ogólnego zdrowia u pacjentów z nadpobudliwością nerwowo-mięśniową jest więc niezbędna. Poniżej wymieniłam najczęstsze z przyczyn tężyczki:

• Cukrzyca i insulinooporność– więcej na ten temat przeczytacie w moim poprzednim artykule;
• Choroby tarczycy i przytarczyc wywołujące zaburzenia w wydzielaniu kalcytoniny i parathormonu hormonów utrzymujących równowagę wapniową organizmu;
• Zespół złego wchłaniania w przebiegu chronicznych biegunek lub wymiotów;
• Celiakia w wyniku której dochodzi do zaburzeń wchłaniania mikroelementów;
• Przewlekłe stosowanie leków moczopędnych;
• Nerkowa kwasica cewkowa prowadząca do zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu i powstania kwasicy;
• Hiperaldosteronizm powodujący zwiększoną ilość aldosteronu, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu pH krwi;
• Hiperwentylacja psychiczna występująca najczęściej w zaburzeniach o podłożu lękowym, ponieważ w czasie intensywnego oddychania dochodzi do zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej (tzw. zasadowicy);
• Inne problemy natury psychicznej– tężyczka występuje szczególnie często u osób młodych przepracowanych, zestresowanych, skłonnych do depresji, nieodpornych na sytuacje stresowe;
• Astma oskrzelowa powodująca wzmożone oddychanie i w konsekwencji zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej;
• Zaburzenia budowy tkanki łącznej w przebiegu wielu chorób np. Zespół Ehlersa-Danlosa.

Chciałabym skupić się na jeszcze bardzo istotnej kwestii. U większości pacjentów, jakich spotykamy z tężyczką utajoną, problemem są zaburzenia, które wymieniłam powyżej. Warto jednak wiedzieć, że nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa i dodatnia próba tężyczkowa podczas badania u neurologa może być obecna tak naprawdę przy bardzo wielu chorobach. Wszędzie, gdzie dochodzi do zaburzeń układu nerwowo-mięśniowego i zaburzeń funkcji płytki motorycznej, mogą wystąpić objawy. Ograniczanie problemu tylko do niedoborów i podstawowych chorób jest błędem. Nadpobudliwość nerwowo-mięśniowa występuje w wielu chorobach neurologicznych, genetycznych. 

Tężyczka- objawy

Tężyczka to dysfunkcja wciąż mało znana, dlatego wielu pacjentów latami poszukuje przyczyn swoich dolegliwości. Liczba objawów, które zgłasza pacjent, niejednokrotnie skłania lekarza do diagnozy psychiatrycznej. Tężyczka może mieć podłoże psychologiczne, czy psychiatryczne, ale może wynikać z kilkudziesięciu innych przyczyn. Tężyczka często jest mylona także z fibromialgią, o której przeczytacie w moim kolejnym artykule.

Do objawów tężyczki zaliczamy:

• Parestezje, czyli zaburzenia czucia np. drętwienia, mrowienia, głównie dłoni, stóp i twarzy, które tak naprawdę mogą pojawiać się w każdej okolicy ciała. Z moich obserwacji wynika, że jest to jeden z podstawowych objawów tężyczki utajonej;
• Skurcze występują zarówno w kończynach górnych, jak i dolnych, najczęściej jednak pojawiają się w łydkach i stopach. Charakterystyczne mogą być także skurcze głośni. W przypadku tężyczki utajonej wielu pacjentów nie doświadcza typowych mocnych skurczy dużych mięśni, a raczej delikatne drgania w różnych obszarach ciała;
• Mioklonie, drgania, drżenia mięśni– częste, krótkotrwałe, mogą lokalizować się tylko po jednej stronie ciała, zazwyczaj obejmują jednak różne partie ciała, co jakiś czas mogą zmieniać lokalizację;
• Ogólne osłabienie i zmęczenie– mogą zdarzać się nawet zasłabnięcia;
• Bóle i zawroty głowy o różnorodnym charakterze;
• Zwiększone napięcie mięśniowe, uczucie sztywności mięśni, męczliwość, brak tolerancji wysiłku;
• Bóle mięśni, bolesność dotykowa;
• Nadmierna potliwość;
• Objawy natury psychicznej– często tężyczka mylona jest z depresją i innymi chorobami psychicznymi. W przebiegu tężyczki może wystąpić lęk i bezsenność, ataki paniki, osłabienie koncentracji i uwagi, problemy z pamięcią, rozdrażnienie, ataki hiperwentylacyjne (szybkiego oddychania o podłożu lękowym), wady wymowy;
• Ogólne osłabienie;
• Objawy wegetatywne– przyspieszona akcja serca, bóle opasające klatkę piersiową, kolki;
• Zasinienie kończyn;
• Uczucie ucisku w nadbrzuszu;
• Uczucie ciała obcego w gardle;
• Problemy gastryczne.

Tężyczka a nadwrażliwość podczas rehabilitacji

Ze względu na wiele niespecyficznych objawów pacjenci z tężyczką trafiają do lekarzy różnych specjalności. Napięcie mięśni, a także mrowienia, które występują najczęściej w kończynach, często mylnie naprowadzają lekarzy na diagnozę schorzeń kręgosłupa lub ucisku nerwów obwodowych. Pacjenci zazwyczaj trafiają na zabiegi fizykoterapeutyczne czy manualne…. i tu zaczyna się problem. Często wszelkie działania, które wprowadza rehabilitant, powodują nasilenie objawów. Pacjent zgłasza nasilenie drętwienia, często pojawia się dodatkowo ból promieniujący w różne regiony ciała. Dzieje się tak, ponieważ układ nerwowy jest nadpobudliwy, reaguje ze wzmożoną siłą na delikatne bodźce. 

Praca manualna z pacjentem z tężyczką powinna być delikatna. W wielu przypadkach mocne techniki tkanek miękkich są po pierwsze trudne do zniesienia w czasie samej terapii, po drugie zaostrzają objawy. W trakcie pracy manualnej na danym rejonie ciała pacjent może doświadczać także przeniesienia dolegliwości w inne rejony, co nazywamy tzw. bólem przeniesionym. Bardzo często spotykamy także pacjentów, u których tężyczka współistnieje ze schorzeniem kręgosłupa, co jest sytuacją jeszcze bardziej złożoną. Tężyczka może bowiem nasilać dolegliwości pochodzące z innych dysfunkcji.

Objawy podczas badania neurologicznego

Pacjent z podejrzeniem tężyczki powinien trafić do neurologa, który w czasie badania jest w stanie zauważyć kilka niepokojących objawów:

• wygórowanie odruchów ścięgnistych – podczas uderzenia młoteczkiem np. w kolano reakcja będzie dużo mocniejsza;
• objaw Chwostka– uderzenie młoteczkiem w mięsień żwacz powoduje gwałtowne skurcze mięśni mimicznych twarzy, świadczy o wzmożonej pobudliwości nerwu twarzowego;
• objaw Trousssea– w czasie badania lekarz zaciska mankiet na ramieniu pacjenta, a niedokrwienie spowoduje zbliżenie palców dłoni w tzw. rękę położnika.

Diagnostyka tężyczki

Aby zdiagnozować tężyczkę, warto wykonać tzw. próbę tężyczkową (inaczej zwanej próbą ischemiczną). W czasie badania lekarz zakłada opaskę uciskową na ramieniu i wprowadza igle w pierwszy mięsień międzykostny. W czasie badania pacjent oddycha głęboko, po kilku minutach mankiet jest zdejmowany, a lekarz obserwuje wyładowania na ekranie oscyloskopu.

W sytuacji, gdy próba tężyczkowa jest pozytywna, należy po pierwsze wykluczyć choroby, które mogą ją wywoływać. Po drugie, należy wykonać różnorodne badania krwi zlecone przez lekarza specjalizującego się w tej dysfunkcji. Niestety powszechnie dostępne badania mikroelementów we krwi nie są miarodajne. Dla przykładu magnez jest magazynowany głównie w mięśniach i kościach. Krew dąży do homeostazy, dlatego w przypadku niedoborów magnez jest uwalniany z tkanek.

U części pacjentów znalezienie przyczyny tężyczki utajonej jest problematyczne. Jeżeli nie ma oczywistej przyczyny nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej tj. choroby metaboliczne, choroby układu pokarmowego, przyjmowanie leków, cukrzyca, problemy hormonalne, warto wziąć pod uwagę sferę psychiczną pacjenta, a także insulinooporność. Zawsze zalecam pacjentom wykonanie krzywej insulinowej i kontakt z diabetologiem lub endokrynologiem, ponieważ bardzo wielu pacjentów w naszym kraju nie zdaje sobie sprawy z zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Podobnie jest z chorobami nerek. Istotna jest także dieta. Nadmiar węglowodanów w bardzo uboga w mikroelementy dieta może dodatkowo utrudniać proces leczenia.

W trudniejszych przypadkach, kiedy pojawia się szereg dodatkowych objawów, a przyczyna tężyczki jest wciąż nieuchwytna, zalecam pacjentom wizytę u genetyka, reumatologa lub lekarza chorób rzadkich. Nie są to jednak sytuacje częste.