Nerw błędny to jeden z ciekawszych nerwów czaszkowych. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie naszemu ciału odpoczynku i regeneracji. Dysfunkcje nerwu błędnego odpowiadają za pojawienie się wielu objawów związanych ze zdrowiem zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Ze względu na mnogość reakcji, jakie pojawiają się w przypadku jego nieprawidłowego funkcjonowania, wielu pacjentów przez długi czas bezskutecznie poszukuje przyczyn swoich dolegliwości.

Nerw błędny- położenie i unerwienie

Nerw błędny to najdłuższy z nerwów czaszkowych. Biegnie od mózgu poprzez kręgosłup aż do narządów wewnętrznych. Jest to bardzo pokaźna struktura złożona z około 100 tysięcy neuronów, które zapewniają komunikację pomiędzy mózgiem a różnymi strukturami naszego ciała. Pomimo że mówimy o jednym nerwie błędnym, pamiętajmy, że posiadamy dwa takie nerwy podążające po obu stronach naszego ciała.

Nerw błędny ma swój początek w rdzeniu przedłużonym, skąd podąża do niektórych struktur głowy, szyi i ucha. Co ważne w kontekście dysfunkcji tego nerwu, jego zwoje położone są blisko otworu żyły szyjnej, a także przed wyrostkami pierwszych dwóch kręgów szyjnych (C1-C2).

Dalej nerw błędny biegnie do mięśni krtani, większości mięśni gardła i podniebienia miękkiego, przełyku, tchawicy, oskrzeli, płuc, śródpiersia, serca i żołądka. Za pośrednictwem splotu trzewnego unerwia także trzustkę, śledzionę, wątrobę, jelito cienkie, początkowy odcinek jelita grubego, nerki i nadnercza. Jak widzicie, nerw błędny zapewnia połączenie pomiędzy wieloma strukturami naszego ciała, a jego unerwienie jest naprawdę bogate.

Nerw błędny- funkcje

Rola czuciowa, ruchowa i przywspółczulna

Nerw błędny zawiera różne rodzaje włókien. Włókna czuciowe doprowadzane są do opon mózgowo-rdzeniowych, tylnego odcinka zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej, część skóry przewodu słuchowego zewnętrznego i przylegającego fragment małżowiny usznej. Dzięki włóknom ruchowym zapewnia skurcze mięśni krtani, gardła i podniebienia, odpowiada tym samym za możliwość przełykania pokarmów i funkcję mówienia.

Nerw błędny należy do autonomicznego układu nerwowego, posiada tzw. włókna przywspółczulne unerwiające narządy wewnętrzne. Dzięki funkcji przywspółczulnej odpowiada za reakcje organizmu zapewniające nam regenerację po wysiłku czy stresie. Jednym z ważniejszych zadań nerwu błędnego jest kontrola skurczów serca (spowalnianie jego pracy) i zmniejszenie ciśnienia krwi. Dodatkowo odpowiada on także za uspokojenie oddechu i zwężenie oskrzeli.

Nerw błędny pełni istotne funkcje w pracy układu pokarmowego. Odbierając sygnały z receptorów ścian żołądka, wysyła do mózgu impuls o konieczności rozluźnienia zwieracza żołądka i przesunięcia pokarmu w stronę dwunastnicy. Nerw błędny stymuluje perystaltykę, umożliwia opróżnianie żołądka i wytwarzanie kwasu solnego. Jest także bardzo istotny w powstawaniu odruchu wymiotnego. Co ciekawe, odgrywa prawdopodobnie dużą rolę w rozwoju nadwagi. Odpowiada za wysyłanie informacji o nasyceniu pokarmem do mózgu.

Ze względu na swoje rozległe położenie nerw błędny jest drogą komunikacyjną pomiędzy jelitami a mózgiem. Możliwe, że spotkaliście się ze stwierdzeniem, że jelita to nasz drugi mózg, co ma związek właśnie z tym połączeniem. Różnorodne problemy z układem pokarmowym mogą mieć zatem wpływ na nasz nastrój i stan psychiczny. Nerw błędny bierze także udział w reakcjach obronnych naszego organizmu. Kiedy zauważa aktywność cytokin prozapalnych, daje sygnał, aby uruchomić mechanizmy antyzapalne. Informuje mózg o różnych substancjach, które dostają się do naszego ciała z pokarmem czy powietrzem.

Rola nerwu błędnego jest także bardzo ważna w kontekście gospodarki węglowodanowej głównie ze względu na kontrolę wydzielania insuliny. Stymuluje także uwalnianie enzymów trzustkowych i żółci. Ma zatem wpływ na kontrolę pracy pęcherzyka żółciowego, trzustki i wątroby, zapewniając wydzielanie gruczołowe.

Nerw błędny a psychologia

Tak jak pisałam wcześniej, nerw błędny zapewnia nam odpowiedni odpoczynek i uspokojenie po wysiłku i stresie. Poprzez acetylocholinę inicjuje stan relaksacji po przebytym urazie (także psychicznym), ma wpływ na reakcje naszego ciała i stan emocjonalny po różnego rodzaju doświadczeniach. Jego rola jest więc szeroko opisywana w psychologii. Co ciekawe, osoby mające aktywny nerw błędny, szybciej dochodzą do siebie po urazach, chorobach oraz stresach emocjonalnych. Warto także wiedzieć, że to właśnie uszkodzenie nerwu błędny wpływa na pojawienie się wielu objawów psychosomatycznych w naszym ciele. Na pewno większość z Was doświadczyła bólu brzucha w czasie sytuacji stresowej. Taka reakcja jest związana z połączeniem pomiędzy żołądkiem a mózgiem. Nerw błędny bierze także udział w tworzeniu pamięci, przekształca pamięć krótkotrwałą w długotrwałą.

Objawy dysfunkcji nerwu błędnego

Dysfunkcje nerwu błędnego mogą wpływać na pojawienie się na prawdę wielu objawów. Często są one tak złożone, że postawienie właściwej diagnozy jest problematyczne. Ze względu na fakt, że nerw błędny poprzez funkcję przywspółczulną uspokaja oddech i pracę serca, jego dysfunkcja może spowodować pobudzenie układu współczulnego. W rezultacie pojawia się przyśpieszenie pulsu i oddechu, a także częste reakcje wazowagalne.

Jedne z częściej opisywanych symptomów dysfunkcji nerwu błędnego to zaburzenia w funkcjonowaniu układu pokarmowego. Objawy mogą być różnorodne, a każda osoba doświadcza je w nieco odmienny sposób. Bardzo często spotykam sytuacje, gdzie pacjent cierpi z powodu złożonych dolegliwości żołądkowo-jelitowych, gdzie lekarze nie potrafią znaleźć przyczyny objawów. Zazwyczaj takich pacjentów odsyła się do psychiatrów z diagnozą psychogennych problemów trawiennych.

W kontekście problemów układu pokarmowego warto wspomnieć o tzw. jelicie drażliwym. Dysfunkcja ta objawia się nawracającymi bólami brzucha oraz zmianą częstotliwości i form wypróżniania, które nie są związane z żadną inną chorobą układu pokarmowego. Jelito drażliwe bardzo często kojarzone jest z przewlekłym stresem, który rozregulowuje funkcje nerwu błędnego. Oczywiście psychika jest tu jednym z możliwych powodów. Warto jednak wiedzieć, że dysfunkcja nerwu błędnego i idące za tym problemy trawienne mogą wynikać także z innych czynników. Więcej na ten temat przeczytacie w kolejnym rozdziale.

U wielu osób dysfunkcja nerwu błędnego doprowadza także do zatrzymywania pokarmu w żołądku lub opóźniania jego opróżnienia (tzw. gastropereza). Nerw błędny może wpływać na nieprawidłową perystaltykę jelit, występowanie zaparć lub rozwolnień. U niektórych pojawiają się także niekontrolowane odruchy wymiotne.

W wyniku dysfunkcji nerwu błędnego pacjent może mieć problem z przełykaniem pokarmu, co ma związek z osłabioną funkcję mięśni tego rejonu. Jego uszkodzenia wpływają także na funkcje mówienia. U niektórych pacjentów pojawia się chrypka, zmiana barwy i natężenia głosu, a nawet bezgłos. Charakterystyczne jest także uczucie wody w uszach. Niektórzy zwracają także uwagę na pewnym połączeniu pomiędzy dysfunkcjami nerwu błędnego a szumami usznymi. Temat ten podlega jednak ciągłym badaniom.

Jak mogliście przeczytać wcześniej, nerw błędny ma za zadanie uspokojenie organizm. Jego dysfunkcja wprowadza więc mózg w stan ciągłego zagrożenia i stresu, co przekłada się na nasze samopoczucie psychiczne, jak i fizyczne. Kiedy pojawia się stres, nasz organizm produkuje dużo kortyzolu, co wpływa na występowanie stanów lękowych i rozdrażnienia. Dodatkowo mogą wystąpić chroniczne napięcia i bóle narządu ruchu, ogólne osłabienie i zaburzenia snu. U niektórych obserwuje się także zaburzenia w odczuwaniu temperatury, pacjent skarży się na ciągłe wrażenie ochłodzenie ciała.

W literaturze możecie znaleźć także wiele informacji na temat funkcji odpornościowych nerwu błędnego. Ze względu na fakt, że jednym z jego zadań jest informowanie mózgu o wszelkich zagrożeniach, które pojawiają się w naszym żołądku, w przypadku uszkodzenia nerwu pewne substancje przedostają się do naszego ciała w sposób niekontrolowany. Mamy zatem do czynienia z zaburzeniami funkcji obronnych organizmu i pojawienia się różnorodnych stanów zapalnych i infekcji. Niektórzy podejrzewają, że zaburzenia funkcjonowania nerwu błędnego mogą doprowadzać do różnego rodzaju chorób autoimmunologicznych tj. RZS, choroba Crona czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

W związku z funkcją wyciszającą nasz organizm dysfunkcja nerwu błędnego wpływa na pojawienie się nadwrażliwości na pewne bodźce. W takich sytuacjach pacjent nieprawidłowo reaguje na dotyk drugiej osoby, a z pozoru delikatne bodźce mogą być odczuwane jako drażniące. Nieprzyjemne wrażeniami mogą pojawiać się także podczas noszenia niektórych ubrań np. wełnianego swetra. To samo dotyczy innych bodźców; światła czy hałasu. U niektórych w wyniku pobudzenia współczulnego pojawia się zespół niespokojnych nóg- objawiający się niekontrolowanymi ruchami nóg, któremu towarzyszy nieprzyjemne uczucie w kończynach. Nieprawidłowe funkcjonowanie nerwu błędnego przytacza się coraz częściej w kontekście zespołu aktywacji komórek tucznych.

Przyczyny dysfunkcji

Niestabilność górnych segmentów szyjnych

Ze względu na położenie zwoju nerwu błędnego w okolicy górnych kręgów szyjnych, dysfunkcje tego rejonu mogą wpływać na jego uszkodzenie. Najczęstszą przyczyną jest tu niestabilność górnych segmentów szyjnych. W związku z nadmiernym przemieszczeniem jednego z kręgów dochodzi do ucisku na nerw, co powoduje różnorodne objawy nie tylko obszaru szyi, ale także gardła, krtani, serca i narządów wewnętrznych. Więcej na temat niestabilności górnych segmentów szyjnych przeczytacie w moim poprzednim artykule.

Niestabilność górnych segmentów szyjnych najczęściej ma związek z urazami, szczególnie wypadkami komunikacyjnymi. Lekarze zwracają jednak coraz większą uwagę na niekorzystny wpływie obecnego stylu życia, a przede wszystkim używania telefonów komórkowych. Długotrwałe patrzenie w dół może mieć wpływ na dysfunkcje szyi i podrażnienie nerwu błędnego. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedne ciekawy aspekt. Jeżeli w przypadku niestabilności górnych segmentów szyjnych dochodzi do uszkodzenia nerwu błędnego, możemy zauważyć niesymetryczne ustawienie języczka podniebiennego. Jego położenie możecie zaobserwować, otwierając szeroko usta. Zachęcam do obejrzenia poniższego filmu, w którym dr Hauser, specjalista w diagnostyce i leczeniu niestabilności górnych segmentów szyjnych, tłumaczy to zjawisko. 

Nieprawidłowa praca nerwu błędnego może być spowodowana przewlekłym stresem i urazami psychicznymi, co w konsekwencji doprowadza do pojawienia się wielu objawów psychosomatycznych. Kiedy przez dłuższy okres działamy w trybie walki, czyli dochodzi do aktywacji układu współczulnego, funkcja nerwu błędnego jest uśpiona. Niestety, gdy stres mija, nerw ten nadal może działać nieprawidłowo. Pamiętajmy jednak, że niejednokrotnie sytuacja jest odwrotna. Pierwotne uszkodzenie ma związek z innymi czynnikami, a wtórnie pojawiają się zaburzenia nastroju.

Dysfunkcje nerwów bardzo często występują także u pacjentów z cukrzycą. Nadmiar glukozy, a także wyrzuty insuliny, które pojawiają się w różnego rodzaju zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, mają niekorzystny wpływ na tkankę nerwową. Nie bez znaczenia jest także nadmierne spożywanie alkoholu lub kapsaicyny.

W rzadszych sytuacjach do uszkodzenia nerwu błędnego dochodzi podczas zabiegów operacyjnych. Istotnym czynnikiem mogą być także choroby zakaźne np. borelioza. Choroba ta uszkadza tkankę nerwową, a u pacjentów bardzo często zauważamy pobudzenie układu współczulnego. W kontekście przyczyn dysfunkcji nerwu błędnego warto także wspomnieć o tężyczce, czyli nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, która rozregulowuje pracę nerwów.