Ból rzepki u dziecka- kilka słów wstępu

Ból w okolicy rzepki to bardzo częsta dolegliwość zarówno u dzieci, jak i młodzieży. Jeżeli utrzymuje się dłużej niż kilka dni, warto zastanowić się nad jego przyczyną. Zwróćcie uwagę, że narząd ruchu dziecka znacząco różni się od narządu ruchu człowieka dorosłego. W okresie wzrostu przyczyny dolegliwości mają zazwyczaj inne podłoże, mają związek z tkanką kostną.

Warto wiedzieć, że rzepka jest pewnym nieodłącznym elementem mięśnia czworogłowego. Dzięki niej ścięgno ustawione jest pod większym kątem, co zwiększa siłę jego działania. Rzepka pełni także inne bardzo ważne funkcje. Chroni przednią część stawu kolanowego, pochłaniając część energii podczas pracy kolana. Zapewnia także równomierne rozłożenie sił działających na kość udową. Rzepka razem z bloczkiem kości udowej tworzą staw rzepkowo-udowy, który możecie zobaczyć na poniższej rycinie.

Dziecko rodzi się z rzepką, która tak naprawdę ma strukturę chrzęstną. Pomiędzy 2 a 6 rokiem życia zaczynają pojawiać się w niej tzw. jądra kostnienia, które stopniowo zmieniają ją w tkankę kostną. Obszary wzrostowe kości są pewnym słabszym ogniwem i to właśnie one są obszarem dużo bardziej narażonym na przeciążenie.

Ból rzepki u dziecka- przyczyny

Ból rzepki u dziecka może wynikać z wielu dysfunkcji i schorzeń. W dzisiejszym artykule skupimy się na najczęstszych przyczynach. Należą do nich: dysfunkcje stawu rzepkowo-udowego, przeciążenie w obrębie chrząstki wzrostowej oraz bóle wzrostowe. Pomimo że wszystkie powyższe przyczyny mogą wpływać na pojawienie się bólu przedniej strony kolana, każda z nich ma nieco odmienne objawy. Zanim udacie się do lekarza, postarajcie się odpowiedzieć na poniższe pytania, co pozwoli na postawienie trafniejszej diagnozy:

• Po pierwsze, zastanówcie się, od jak dawna występują objawy. Możliwe, że problem pojawił się kilka dni temu. Czasami schorzenie rozwija się przez dłuższy okres, a dziecko co jakiś czas skarży się na ból.
• Po drugie, zapytajcie dziecko, w jakich sytuacjach pojawia się ból. Tutaj musimy zastanowić się, czy dolegliwości zdarzają się tylko po intensywnym wysiłku, czy może w spoczynku np. podczas siedzenia lub w nocy?
• Po trzecie, określcie dokładną lokalizację bólu. Czy jest to pewien ograniczony obszar? A może ból jest rozlany i dotyczy całego kolana?

Staw rzepkowo-udowy

Ból rzepki u dziecka może wynikać z nieprawidłowej pracy stawu rzepkowo-udowego. Temat ten jest bardzo obszerny, dlatego w dzisiejszym artykule skupie się na najważniejszych kwestiach. Problemy ze stawem rzepkowo-udowym to jedna z częstszych przyczyn dolegliwości stawu kolanowego zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Dlaczego? Bardzo wiele osób ma pewne wrodzone nieprawidłowości w budowie stawu, które mają bezpośredni wpływ na ułożenie rzepki, a także jej zachowanie w czasie ruchu kolana. Jedną z częstszych wad budowy tej okolicy jest dysplazja stawu rzepkowo-udowego, czyli zbyt płaski bloczek, w którym porusza się rzepka. W takiej sytuacji rzepka zbyt mocno opiera się o kłykieć boczny, powodując wycieranie chrząstki stawowej (tzw. chondromalacja). W skrajnych przypadkach w wyniku dysplazji bloczka może dochodzić nawet do zwichnięć rzepki.

Dysfunkcja stawu rzepkowo-udowego może pojawić się także u dzieci z uogólnioną hipermobilnością stawów. Taka nadmierna ruchomość wynika ze słabszej budowy kolagenu, zapewniającego odpowiednią strukturę wielu elementów narządu ruchu. W przypadku wrodzonej hipermobilności stawów możemy mieć do czynienia z mniejszym napięciem troczków rzepki i mięśnia czworogłowego. Struktury te wspierają staw rzepkowo-udowy, zwiększając jego stabilność. Właściwe ustawienie rzepki ma związek nie tylko z budową samego kolana, ale także z odpowiednią pracą stawu biodrowego, miednicy i stopy. Oceniając młodego człowieka skarżącego się na ból przedniej strony kolana, musimy zatem dokonać bardzo wnikliwej analizy całego narządu ruchu.

W przypadku dysfunkcji stawu rzepkowo-udowego dziecko może skarżyć się na ból w różnych okolicach rzepki. Często wskazuje całą przednią część kolana, a ból wydają się bardziej rozlany. Czasem jednak dolegliwości lokalizują się po jednej stronie rzepki. Charakterystyczne jest także uczucie napięcia w mięśniu czworogłowym. W wyniku dysfunkcji bardzo często dochodzi do przerostu błony maziowej kolana, która będzie dodatkowo blokowała rzepkę. W takiej sytuacji może pojawić się nagły chwilowy ból i uczucie zblokowania kolana. Nieprawidłowa praca rzepki niejednokrotnie wpływa także na przerost ciała tłuszczowego Hoffy, który wywołuje m.in. ból pod rzepkę, a czasem wrażenie zblokowania stawu. Dziecko może skarżyć się na dolegliwości w trakcie przysiadu oraz podczas chodzenia po schodach. Objawy mogą nasilać się także w czasie długotrwałego siedzenia.

Przeciążenie chrząstki wzrostowej

Tak jak pisałam wcześniej, w trakcie rozwoju dziecka rzepka stopniowo zmienia swoją strukturę z chrzęstnej na kostną. W momencie intensywnego rozwoju szkieletu obszary wzrostowe kości są bardzo wrażliwe na przeciążenie, które doprowadza do pojawienia się stanu zapalnego. Ból rzepki częściej dotyka zatem dzieci aktywne fizycznie. Największe siły działają na przednią stronę kolana podczas skoków, sprintu i aktywności, gdzie pojawiają się częste nagłe zmiany kierunku biegu. Przeciążenia chrząstek wzrostowych w okolicach rzepki spotkamy zatem najczęściej u dzieci trenujących gry zespołowe, lekką atletykę, gimnastykę i taniec. Niejednokrotnie pierwsze dolegliwości bólowe dziecko zgłasza po bardzo intensywnym treningu.

Jednym z częstszych schorzeń związanych z chrząstkami wzrostowymi jest choroba Osgood-Schlaterra, która powoduje ból kilka cm pod rzepką w rejonach guzowatości kości piszczelowej. W miejscu tym przyczepia się mięsień czworogłowy, a jego nadmierna praca może doprowadzić do przeciążenia chrząstki wzrostowej i pojawienia się stanu zapalnego. Choroba Osgood-Schlattera nie ma bezpośredniego związku z rzepką, ponieważ dotyczy kości piszczelowej. Wywołuje jednak ból pod rzepką, który w niektórych przypadkach obejmuje trochę większy obszar.

Warto wspomnieć także o chorobie Sindinga-Larsena-Johanssona, która polega na podrażnieniu chrząstki wzrostowej w dolnej części rzepki. W takim przypadku dziecko będzie skarżyło się na ból zlokalizowany tuż pod rzepką. Bardzo często choroba mylona jest z patologiami ścięgna mięśnia czworogłowego, które przyczepia się w tym rejonie do rzepki. Przeciążenie chrząstki wzrostowej może dotyczyć także obszaru górnej strony rzepki, sytuacje te nie są jednak bardzo częste.

Mówiąc o podrażnieniach w okolicach chrząstek wzrostowych, muszę powiedzieć także o rzepce dwudzielnej, która dotyczy 1% społeczeństwa. Jej występowanie ma związek z zaburzeniem procesu kostnienia rzepki. Na szczęście w większości przypadków rzepka dwudzielna nie powoduje bólu. W niektórych przypadkach możecie zauważyć pewne wybrzuszenie jednej części rzepki. Czasem dochodzi do pojawienia się stanu zapalnego w tkance chrzęstnej, która znajduje się pomiędzy dwoma częściami kostnymi. Rzepka dwudzielna może mieć wpływ także na pewne zaburzenia pracy stawu rzepkowo-udowego, co w konsekwencji wywołuje ból przedniej strony kolana.

Bóle wzrostowe

Jak z pewnością zauważyliście, w naszym społeczeństwie panuje przeświadczenie, że wszystkie bóle narządu ruchu u dziecka są spowodowane bólami wzrostowymi. No dobrze, ale co tak naprawdę kryje się pod pojęciem “bóle wzrostowe”? Nauka nie potrafi w konkretny sposób wyjaśnić przyczyn takich dolegliwości. Najprawdopodobniej w momencie intensywnego rozwoju kości, ze względu na nieco wolniejszy wzrost mięśni i ścięgien, dochodzi do nadmiernego przeciążenia w obrębie chrząstek wzrostowych. Nie mamy tu do czynienia jednak ze znaczną reakcją zapalną, tak jak ma to miejsce np. w chorobie Osgood-Schlaterra, ale raczej z chwilowym podrażnieniem.

Bóle wzrostowe najczęściej  pojawiają się w wieku 8-12 lat. Co charakterystyczne, częściej dają o sobie znać w nocy, szczególnie po wzmożonej aktywności fizycznej. Rodzice mogą mieć problem z oceną, czy dane dolegliwości w obszarze kolana są wynikiem bólów wzrostowych, czy dotyczą konkretnego schodzenia. Nie jest to sprawa prosta, ponieważ objawy mogą być bardzo podobne, szczególnie w początkowych etapach choroby. Warto zatem zgłaszać się do specjalistów, szczególnie jeżeli objawy trwają dłużej niż 7 dni, lub pojawiają się okresowo zawsze po aktywności fizycznej.

Muszę zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Bardzo często rodzice podejrzewają, że ból rzepki u dziecka wynika z przeciążenia mięśnia czworogłowego lub schorzenia jego ścięgna. Musimy jednak pamiętać, że izolowane patologie ścięgien i mięśni u dzieci są rzadkością. Tkanki miękkie są jeszcze na tyle elastyczne, że raczej nie doznają mikrouszkodzeń. Jeżeli jednak w obrazie USG kolana dziecka obserwujemy pewne nieprawidłowości w ścięgnie mięśnia czworogłowego, należy zastanowić się, czy u podstaw takiego stanu rzeczy nie leży problem ze strukturami kostnymi.