Zespół Eagle’a- charakterystyka

W ostatnich latach coraz więcej mówi się o Zespole Eagle’a, czyli różnorodnych objawach w obrębie głowy, twarzy i szyi spowodowanych wydłużonym wyrostkiem rylcowatym kości skroniowej. Ten charakterystyczny fragment kostny został zaznaczony na poniższym schemacie. W normalnych warunkach jego długość nie przekracza 2,5-3cm. Kiedy z różnych powodów staje się dłuższy, podąża w dół w stronę gardła, często po drodze zakrzywia się i może uciskać kilka ważnych struktur.

Okazuje się, że wydłużenie wyrostka rylcowatego to wada nierzadka, występuje u około 4% społeczeństwa. Na szczęście u większości osób jest bezobjawowa. Tylko 0.16% z nas odczuje jakiekolwiek dolegliwości z powodu wydłużenia. Jak to możliwe? Wszystko zależy od długości i szerokości wyrostka, a także jego kąta zakrzywienia. W niektórych przypadkach położenie jest na tyle sprzyjające, że nie dochodzi do ucisku żadnych ważnych struktur.

U pacjentów spotykamy bardzo zróżnicowane długości, jak i kształty wyrostków rylcowatych. Może on być także podzielony na dwie lub więcej części tzw. stawami rzekomymi. Jeżeli jest bardzo długi, lekarze zazwyczaj bez problemu dostrzegają go w badaniach obrazowych. Delikatnie wydłużone wyrostki nie są już tak łatwo zauważalne- szczególnie w powszechnym RTG. Co więcej, małe wady bardzo często nie powodują żadnych dolegliwości, dlatego w takich przypadkach musimy bardzo dobrze przebadać pacjenta i ustalić, czy to na pewno to niewielkie wydłużenie wyrostka jest przyczyną objawów pacjenta. Żeby jeszcze bardziej utrudnić sytuację, powiem, że możemy także spotkać sytuacje, gdzie u danego pacjenta mamy dwa problemy jednocześnie: zespół Eagle’a oraz inną dysfunkcję np. niestabilność czaszkowo-szyjną. Tak często dzieje się u osób po urazach głowy i szyi np. po wypadkach samochodowych.

Zespół Eagle’a – przyczyny

Niestety mechanizm powstawania zespołu Eagle’a nie jest do końca wyjaśniony. W literaturze możecie spotkać kilka hipotez, które wydają się prawdopodobne:

• Przyczyną zespołu Eagle’a niejednokrotnie jest zwapnione więzadło rylcowo-gnykowe przyczepiające się do wyrostka. To wiemy na pewno. Nasuwa się jednak pytanie, jak dochodzi do zwapnienia? Może mieć ono związek z urazem, a następnie nieprawidłowym gojeniem tkanki i jej skostnieniem. Uraz może mieć także wpływ na aktywację przetrwałych w tym rejonie komórek macierzystych, co także przyczynia się do nadmiernego kostnienia. Do przerwania więzadeł przyczepiających się do wyrostka rylcowatego może dojść podczas gwałtownego uderzenia głową czy szarpnięcia szyją. Niestety w polskiej służbie zdrowia wiedza na ten temat jest dość ograniczona. Pomimo że w literaturze możemy znaleźć mnóstwo takich doniesień, niewielu specjalistów bierze pod uwagę możliwość pojawienia się zespół Eagle’a po urazie odcinka szyjnego.  Więcej na temat urazów komunikacyjnych szyi przeczytacie w moim poprzednim artykule.
• Prawdopodobnie wydłużenie wyrostka rylcowatego może mieć związek z czynnikami genetycznymi.
• Niektóre prace badawcze podają, że zaburzenia długości wyrostków rylcowatych mogą mieć związek z zaburzeniami gospodarki fosforanowo-wapniowej pojawiających się np. w chorobach nerek.
• Wydłużenie wyrostka może pojawić się po wycięciu migdałków w wyniku uszkodzeń tkanek miękkich w okolicy wyrostka, które zapoczątkowują proces kostnienia.

Objawy Zespołu Eagle’a

Wyrostek rylcowaty podąża pomiędzy dwiema głównymi tętnicami głowy- tętnicą szyjną wewnętrzną i tętnicą szyjną zewnętrzną. Jest on miejscem przyczepu trzech mięśni: rylcowo-gnykowego, rylcowo-językowego i rylcowo-gardłowego, oraz dwóch więzadeł: rylcowo-gnykowego i rylcowo-żuchwowego. W okolicy wyrostka rylcowatego biegną także nerwy czaszkowe: nerw twarzowy, nerw dodatkowy, nerw błędny oraz nerw językowo-gardłowy.

Jak zatem wiedziecie, wydłużony wyrostek rylcowaty może ucisnąć wiele struktur. Nie powinniśmy się dziwić, że zespół Eagle’a często powoduje dość złożone objawy. Pacjent trafia najczęściej do wielu lekarzy różnych specjalności, zanim zostanie postawiona prawidłowa diagnoza.

Możemy wyróżnić dwa typy Zespołu Eagle’a:

• Pierwszy, zwany klasycznym, powoduje objawy bólowe wynikające z podrażnienia tkanek miękkich i nerwów biegnących w tej okolicy. Najbardziej charakterystyczny jest ból szyi- zazwyczaj jednostronny w górnej jej części, który może schodzić w dół nawet do wysokości klatki piersiowej. Mogą pojawić się także dolegliwości bólowe ucha, gardła, żuchwy, dna jamy ustnej i migdałków. Zauważcie, że wyrostek może zahaczać o pewne struktury podczas ruchu głowy lub podczas otwierania ust. Dlatego to właśnie tego typu ruchy zazwyczaj nasilają dolegliwości. U niektórych ból będzie pojawiał się także podczas przełykania, co nazywamy odynofagią. Pacjent może skarżyć się także na problemy z przełykaniem- dysfagia, wrażliwość gardła.
• Drugi typ, zwany zespołem tętnicy szyjnej, jest spowodowany drażnieniem włókien współczulnych towarzyszącym tętnicom szyjnym. Kiedy dojdzie do ucisku tętnicy szyjnej wewnętrznej, pacjent może odczuwać ciągły ból szyi promieniujący do oczu, nasilający się podczas rotacji w stronę zajętej tętnicy. W przypadku ucisku tętnicy szyjnej zewnętrznej mogą pojawiać się ból w okolicy ciemieniowej promieniujący w stronę oka, twarzy i szyi, nasilające się podczas rotacji głowy. W skrajnych przypadkach może pojawić się nawet znaczne niedokrwienie podczas ruchów głowy

Warto wiedzieć, że zespół Eagle’a to nie tylko dolegliwości bólowe, to także inne objawy często dość niecharakterystyczne. W wyniku ucisku nerwów czaszkowych, które jak pisałam wcześniej, podążają w jego okolicy, może pojawić się ślinotok, uczucie ciała obcego w gardle, a nawet szczękościsk. Często pacjenci z tego typu objawami trafiają zatem do laryngologów.

Wyrostek może zakrzywiać się w różnych kierunkach. Jeżeli pójdzie stronę boczną, może ucisnąć tętnicę szyjną, a także jej odgałęzienia do szczęki oraz tętnicę skroniową powierzchowną. Wyrostek zakrzywiony w stronę tylną może ucisnąć 4 ostatnie nerwy czaszkowe, tętnicę szyjną wewnętrzną, żyłę szyjną. Jeżeli podąża w stronę przednią i przyśrodkową, może ucisnąć struktury gardła i błony śluzowe.

Diagnostyka Zespołu Eagle’a

W przypadku różnorodnych objawów w obrębie głowy i szyi zazwyczaj pacjent ma wykonane rutynowe zdjęcie RTG. Niestety nie jest to najlepszy sposób obrazowania zespołu Ealge’a. Spotykam wiele przypadków, gdzie wydłużenie wyrostka nie zostało uwidocznione na RTG. Dużo dokładniejszym badaniem jest tomografia komputerowa (TK) głowy i odcinka szyjnego. Niestety ze względu na większe promieniowanie lekarze nie przepisują jej standardowo. Niektórzy zalecają także, aby podczas badania TK dodać kontrast. Dzięki temu możemy lepiej zobrazować położenie wyrostka rylcowatego w stosunku do naczyń i mięśni. Wiele osób zatem miesiącami nie ma postawionego prawidłowego rozpoznania.

Niestety, nawet jeżeli badania obrazowe pokazują wydłużenie wyrostka, często nie możemy z pewnością stwierdzić, że to właśnie on powoduje dolegliwości pacjenta. Tak jak pisałam wcześniej, nieco dłuższy wyrostek występuje bardzo często, a tylko u nielicznych osób powoduje dolegliwości. Szczególne problemy diagnostyczne mamy w momencie, gdzie jego wydłużenie jest nieznaczne, a także, kiedy poza zespołem Eagle’a dodatkowo stwierdzamy inne dysfunkcje związane np. z górnymi kręgami szyjnymi. Z tego powodu lekarze często decydują się na wykonanie testu, czyli ostrzyknięcie okolicy wyrostka substancją znieczulającą np. lidokainą. Jeżeli po zastrzyku pacjent odczuwa zmniejszenie dolegliwości, możemy podejrzewać, że to właśnie wyrostek rylcowaty jest problemem.

W literaturze możecie spotkać także tzw. kryteria diagnostyczne zespołu Eagle’a, dzięki którym możemy z większym prawdopodobieństwem zdiagnozować tę dysfunkcję. Jeżeli wszystkie 3 poniższe zostaną stwierdzone u danego pacjenta, możemy podejrzewać, że przyczyną dolegliwości jest wydłużony wyrostek rylcowaty:

1. Objawy bólowe, które opisałam w poprzednich rozdziałach dotyczące obszaru głowy, twarzy, szyi i gardła;
2. Wydłużenie wyrostka powyżej 30mm widoczne na badaniach obrazowych;
3. Przynajmniej dwa z poniższych punktów muszą być spełnione:

• palpacja więzadeł przyczepiających się do wyrostka rylcowatego powoduje ból;
• ból pojawia się podczas rotacji głowy;
• ostrzyknięcie okolicy wyrostka rylcowatego środkiem znieczulającym znosi ból;
• ból pojawia się tylko po stronie wydłużonego wyrostka.

Drodzy pacjenci. Pamiętajcie, że diagnostykę zespołu Eagle’a powinien przeprowadzić lekarz, który specjalizuje się w tego typu przypadkach.

Leczenie zespołu Eagle’a

Najpewniejszym sposobem leczenia zespołu Eagle’a jest zabieg operacyjny. Niemniej jednak lekarze decydują się na operację tylko, gdy objawy są bardzo dokuczliwe, a inne sposoby nie pomagają. Mówiąc o innych sposobach, mam na myśli leczenie farmakologiczne oraz ostrzykniecie okolicy wyrostka lekiem przeciwzapalnym. W literaturze możemy spotkać prace naukowe, które wykazują pozytywne działanie leczenia zachowawczego.