Kiedy dziecko zaczyna się skarżyć z powodu bólu odcinka lędźwiowego, bardzo często rodzice są przekonani, że jest to wynik noszenia ciężkiego plecaka, garbienia, długotrwałego siedzenia lub po prostu wady postawy. Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, że noszenie plecaka czy siedzenie nie powinno wpływać na pojawienie się dolegliwości w zdrowym kręgosłupie. Każdy ból pleców u dziecka jest objawem alarmowym i powinien być skonsultowany.

Warto wiedzieć, że ból pleców u dzieci zazwyczaj ma inne podłoże niż ten występujący u dorosłych. Nie powinniśmy tych dwóch sytuacji porównywać, ponieważ rozwijający się narząd ruchu doświadcza odmiennych przeciążeń i uszkodzeń niż narząd ruchu osób dojrzałych. Istnieją pewne symptomy, które powinny szczególnie zwrócić naszą uwagę. Należą do nich przede wszystkim bóle nocne kręgosłupa oraz inne towarzyszące mu objawy zaliczane do tzw. czerwonych flag: niewyjaśniona utrata wagi, deficyty neurologiczne, sztywność poranna pleców, towarzysząca podwyższona temperatura ciała. Lekarze zalecają, aby szczególną uwagę zwrócić na dzieci poniżej 5 roku życia. Zawsze powinniśmy się także zgłosić do lekarza, jeśli ból jest wynikiem urazu np. upadku z wysokości.

Bóle wzrostowe kręgosłupa

Ból kręgosłupa u dziecka może być wynikiem naturalnego procesu wzrostowego. Lekarze przyznają, że nawet u 2/3 młodych pacjentów zgłaszających się do lekarza z powodu dolegliwości narządu ruchu ból ma charakter wzrostowy. W takim przypadku badania obrazowe nie pokazują żadnych patologii. Bóle wzrostowe najczęściej pojawiają się w kończynach, mogą jednak występować w wielu rejonach ciała, także kręgosłupie.

Skąd biorą się bóle wzrostowe? Mechanizm nie jest w pełni zbadany. Istnieją teorię mówiące o nierównomiernym wzroście kości i mięśni. Jeśli spojrzycie na nastolatków, zauważycie, że ich ciała są trochę nieproporcjonalne. Dzieje się tak, ponieważ kończyny rosną w pewnym momencie szybciej niż kręgosłup. Mięśnie także nie nadążają nad rozwojem kości, szczególnie w okresie gwałtownego skoku wzrostowego. Dochodzi wtedy do drażnienia ich przyczepów i pojawianie się bólu, który zazwyczaj mają charakter tępy. Co charakterystyczne, bóle wzrostowe częściej pojawiają się w porze wieczornej.

Ból kręgosłupa u dziecka- przyczyny kostne

Jak już pisałam wcześniej, schorzenia kręgosłupa u osoby dorosłej różnią się od tych występujących u dzieci. U młodych osób spotykamy wiele zaburzeń na poziomie kości. Dlaczego? Dzieje się tak, ponieważ w okresie intensywnego wzrostu kości są bardziej podatne na uszkodzenia. Nie są w pełni zrośnięte, posiadają chrząstki wzrostowe podatne na urazy. U osoby dorosłej sytuacja jest zupełnie inna. Kość jest mocniejsza i żeby doszło do złamania, niezbędna jest duża siła. Oczywiście nie mówimy tu o osobach starszych, u których kość znów staje się słabsza.

Co więcej, urazy kręgosłupa także doprowadzają do innych uszkodzeń u dzieci i osób dorosłych. Dla przykładu wyobraźmy sobie uraz kolana u 30 latka. Zazwyczaj struktury, które w pierwszej kolejności się uszkodzą to więzadła i łąkotki. Chrząstka i kość także może ulec uszkodzeniu, ale jest to dużo rzadsza sytuacja. Jeśli taki sam uraz kolana wyobrazimy sobie u dziecka, w konsekwencji mogą pojawić się inne problemy. U młodego człowieka dużo częściej będziemy mieli do czynienia z uszkodzeniem w obrębie kości, szczególnie w miejscu jej intensywnego wzrostu. Tkanki miękki takie jak więzadła, mięśnie i ścięgna są na tyle elastyczne, że mogą wytrzymać siłę działającą podczas urazu.

W przypadku kręgosłupa jest podobnie. W sytuacji nadmiernych przeciążeń, urazów jako pierwsze uszkodzeniu ulegną tzw. płytki wzrostowe- zaznaczone na schemacie poniżej. Obszar ten jest szczególnie narażony w okresie wzrostu człowieka, ponieważ dochodzi tu do ciągłego namnażania komórek. Aktywność fizyczna, a szczególnie sport wyczynowy może niewątpliwie przyczynić się do wystąpienia uszkodzeń w tych miejscach. Szczególnie narażeni są sportowcy, którzy wykonują wiele gwałtownych ruchów kręgosłupa w dużym zakresie ruchu, co spotykamy m.in. w sportach walki, kajakarstwie i gimnastyce. Warto zapamiętać jednak, że odporność płytek wzrostowych na przeciążenia zależy także od czynników genetycznych. 

Spondyloliza

Kolejnym schorzeniem, które warto brać pod uwagę w sytuacji bólu kręgosłupa lędźwiowego u dzieci, jest spondyloliza. To dość trudne pojęcie mówi o przerwaniu tzw. części międzywyrostkowej kręgu, czyli obszaru pomiędzy górnym a dolnym wyrostkiem stawowym (rysunek poniżej). Jest to najsłabszy element kręgu. Tak naprawdę możemy mieć do czynienia z różnymi patologiami tej okolicy. Często zdarza się sytuacja, gdzie pacjent rodzi się już z jego wadą. 

Spondyloliza może pojawić się w pierwszych latach życia, ponieważ często ma związek z zaburzeniem kostnienia w tym rejonie. Nasz kręgosłup rośnie dość intensywnie do 5 roku życia, kolejny skok przypadka na okres dojrzewania. W tych właśnie okresach nasz narząd ruchu jest szczególnie narażony na wystąpienie tego typu schorzeń. Dużo poważniejszą sytuacją jest złamania zmęczeniowe obszaru międzyrostkowego, które polega na przerwaniu ciągłości kości w wyniku nadmiernego jej obciążenia. Spondyloliza może po pewnym czasie doprowadzić także do powstania kręgozmyku, czyli sytuacji, gdzie jeden krąg przesuwa, ześlizguje się do przodu.

Czy sport ma znaczący wpływ na pojawienie się spondylolizy? Z pewnością może w znaczący sposób przyczynić do jej pojawienia. Największe obciążenie obszaru międzywyrostkowego ma miejsce w dyscyplinach, gdzie występuje wiele wygięć kręgosłupa szczególnie do tyłu: sporty walki, gimnastyka, jazda figurowa na łyżwach. Wiele badań potwierdza jednak, że jest jeden dużo ważniejszy czynnik: genetyka i pewne predyspozycje osobnicze. Nie bez znaczenia są także urazy. Spotkałam w swojej pracy kilka osób, u których spondyloliza pojawiła się jako wynik gwałtownego przegięcia kręgosłupa do tyłu. 

Temat spondylolizy jest bardzo ciekawy, a więcej na ten temat przeczytacie w moim kolejnym artykule. 

Dyskopatia u dzieci występuje bardzo rzadko

Z pewnością zauważyliście, jak wielu dorosłych ma problem z kręgosłupem. Zakłada się, że większość z nich jest związana z uszkodzeniem dysku międzykręgowego, czyli tzw. dyskopatią. U dzieci i młodzieży taka sytuacja to rzadkość. Pewne cechy uszkodzenia dysku u dzieci mogą być widoczne na rezonansie magnetycznym, ale tak naprawdę nie wiele z nich powoduje objawy. Częściej będziemy mieli do czynienia ze złamaniem blaszek granicznych i przeciążenia stawów międzykręgowych, co wg niektórych autorów może mieć wpływ na rozwój dyskopatii w przyszłości.

Pomimo że problemy z samym dyskiem są rzadkie wśród dzieci i młodzieży, nie możemy całkowicie ich wykluczyć. Spotkałam w mojej pracy zawodowej nastolatków, którzy niestety mieli poważny problem z dyskiem. U kilku z nich niezbędny okazał się zabieg operacyjny. Wszystkie te przypadki były związane z wcześniejszym urazem kręgosłupa. Pamiętam chłopca, który przewrócił się na rowerze, co po roku od wypadku doprowadziło do pojawienia się objawów neurologicznych, które były wynikiem właśnie uszkodzenia dysku.

Hipermobilność

Ból kręgosłupa u dziecka może być także wynikiem uogólnionej hipermobilności stawowej. Z pewnością spotkaliście się z sytuacją, gdzie małe dziecko, zazwyczaj dziewczynka, jest w stanie wyginać stawy we wszystkich kierunkach, budząc tym samym podziw wśród dorosłych. Musimy zdać sobie sprawę, że w większości przypadków nie do końca jest to wynik treningu, poświęcenia, ale w dużej mierze predyspozycji genetycznych. Dziecko, którego kolagen, czyli budulec stawów jest bardziej elastyczny z natury, będzie miało dużo większy zakres ruchu w stawach. Oczywiście warto zaznaczyć, że dzieci z natury mają dużo bardziej mobilne stawy niż osoby dorosłe, ale wszystko ma swoją granicę. Nadmierna ruchomość prowadzi do podrażnień tkanki i pojawienia się bólu.

Wady postawy a ból pleców u dzieci

W naszym społeczeństwie istnieje przekonanie, że ból kręgosłupa u dziecka może być wynikiem nieprawidłowej postawy. Często rodzice mówią: garbisz się, jesteś pokrzywiony, dlatego bolą cię plecy. Jest to jeden z częstszych mitów. Skolioza, czyli potocznie skrzywienie kręgosłupa, to jedna z częstszych wad kręgosłupa. Tak naprawdę większość z nas ma pewne asymetrie zarówno w ustawieniu łopatek, jak i miednicy. Ciężko znaleźć osobę bez najmniejszych odchyleń. Zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych, skośne ustawienie miednicy i barków, jest uznawane za źródło wielu dolegliwości bólowych. Prawda jest zupełnie inna. Badania naukowe pokazują, że wady postawy nie mają aż tak dużego znaczenia w etiologii bólów pleców. Szczególnie w sytuacji, gdy asymetria jest nieduża, nieprzekraczająca 2cm. W przypadku bólu pleców u dziecka nie powinniśmy zatem zakładać, że wada postawy z pewnością jest przyczyną dolegliwości. Jeśli ból utrzymuje się dłuższy czasu, warto wykonać ogólną diagnostykę kręgosłupa. Oczywiście teoretycznie ból w skoliozie może być związany z nierównomiernym obciążeniem mięśniowym, przecież pewne mięśnie będą bardziej, inne mniej napięte. W praktyce rzadko mamy do czynienia z dużym bólem, raczej dolegliwości są nieznaczne. Oczywiście nie mówimy tu o dużych zniekształceniach. W przypadku znacznych asymetrii dolegliwości bólowe z różnych powodów mogą być większe.

W artykule przedstawiłam najczęstsze przyczyny dolegliwości bólowych u dziecka, ale nie wszystkie. Istnieje wiele innych możliwych przyczyn, dlatego zawsze zachęcam do konsultacji z ortopedą dziecięcym.