Stenoza kanału kręgowego- charakterystyka 

Żeby lepiej zrozumieć pojęcie stenozy kanału kręgowego, zacznijmy od krótkiego wstępu. Po pierwsze, wyjaśnijmy, czym jest kanał kręgowy. Nazywamy tak pewien otwór znajdujący się wewnątrz naszego kręgosłupa, który stanowi miejsce dla bardzo ważnej struktury: rdzenia kręgowego. Możecie zobaczyć go na poniższym schemacie, gdzie oznaczony został po angielsku Vertebral canal. Warto także zwrócić uwagę, że rdzeń kręgowy podąża przez odcinek szyjny i piersiowy, kończąc się w okolicach drugiego kręgu lędźwiowego. Na tym etapie biegną już tylko nerwy splatające się w tzw. ogon koński.

Wiemy już, czym jest kanał kręgowy. Stenoza kanału kręgowego oznacza zatem zwężenie jego światła. Najczęściej dotyczy odcinka lędźwiowego. Dlaczego? Z jednego prostego faktu; w odcinku lędźwiowym obserwujemy najwięcej zmian degeneracyjnych; uszkodzenia dysku (dyskopatia), zmiany zwyrodnieniowe, które w rezultacie prowadzą właśnie do stenozy. Nieco rzadziej do zwężenia kanału kręgowego dochodzi w odcinku szyjnym. Najmniej narażony na stenozę jest odcinek piersiowy, który ze względu na połączenie z żebrami jest najbardziej stabilnym i odpornym na przeciążenia.

Stenoza kanału kręgowego- przyczyny

Stenoza w pewnym sensie może mieć podłoże genetyczne, ponieważ każdy z nas ma inną szerokość kanału. Niektóre osoby rodzą się z węższym kanałem i mają większe predyspozycje do pojawienia się bólu i objawów neurologicznych. W takim przypadku ucisk może pojawić się przy dużo mniejszych zmianach w kręgosłupie. Najczęściej jednak stenoza jest wynikiem pewnych schorzeń, które pojawiają się wraz ze starzeniem kręgosłupa. Spotykamy ją zatem głównie u osób po 60 roku życia.

U każdego człowieka z wiekiem dyski stają się węższe i mniej elastyczne. U części pacjentów tego typu zmiany pojawiają się jednak nieco wcześniej. W konsekwencji zaczynają chorować także stawy międzykręgowe, dochodzi do ich zwyrodnienia i pogrubienia. W konsekwencji pogrubieniu ulegają więzadła. Co więcej, w kręgosłupie pojawiają się osteofity, czyli wyrośla kostne, co ma związek z próbą ustabilizowania (usztywnienia) obszarów kręgosłupa, które nie pracują prawidłowo. Wszystkie powyższe elementy mogą mieć wpływ na zwężenie przestrzeni kanału kręgowego i pojawienie się jego stenozy.

Stenoza kanału kręgowego- objawy

Stenoza lędźwiowa może powodować różnorodne dolegliwości, niemniej jednym z najbardziej charakterystycznych jest ból kręgosłupa lub/i kończyn dolnych w trakcie chodzenia. Dlaczego? Zauważcie, że w czasie chodu dochodzi do wzrostu ciśnienia w kanale kręgowym, co jest jak najbardziej naturalnym zjawiskiem i w przypadku zdrowego kręgosłupa oczywiście nie powoduje żadnych dolegliwości. Jeżeli jednak z jakichś powodów światło kanału jest ograniczone, taki naturalny wzrost ciśnienia wywołuje dodatkowy ucisk na struktury nerwowe. Objawy stenozy u wielu pacjentów nasilają się także w momencie, gdy kręgosłup znajduje się w wyproście. Dzieje się tak, ponieważ z biomechanicznego punktu widzenia w czasie wyprostu światło kanału ulega niewielkiemu zmniejszeniu, w zgięciu oczywiście jest odwrotnie. Wszelkie codzienne aktywności, w których kręgosłup jest wyprostowany, mogą zatem nasilać dolegliwości. Zwróćmy uwagę, że jedną z takich czynności jest chód, dlatego pacjenci ze stenozą bardzo często podświadomie przyjmują pozycję odciążającą dla struktur kanału kręgowego, pochylając się do przodu w czasie stania lub chodzenia.

Co charakterystyczne, osoby ze stenozą odcinka lędźwiowego zazwyczaj odczuwają ból po przejściu podobnego dystansu. Sytuacje mogą być skrajnie różne. Niektórzy pacjenci nie mogą przejść nawet kilku metrów, u innych ból pojawi się dopiero po długim spacerze. Charakterystyczne dla stenozy kanału kręgowego jest także ustępowanie dolegliwości po krótkim odpoczynku. Tego typu objawy nazywamy chromaniem rdzeniowym. Zawsze należy odróżnić je od tzw. chromania przystankowego pojawiającego się np. w przebiegu choroby niedokrwiennej kończyn dolnych. Czasem te dwie dysfunkcje są mylone, o czym opowiem w kolejnym artykule.

Wiemy już, że pacjent ze stenozą lędźwiową najczęściej odczuwa dolegliwości w trakcie chodzenia. Przejdźmy zatem do charakterystyki dolegliwości. W wyniku stenozy ból może lokalizować się w dolnej części pleców centralnie lub bocznie. Często pacjenci opisują swoje objawy także jako rozpieranie lub uczucie sztywności i zmęczenia w plecach. Stenoza powoduje także różnorodne objawy neurologiczne- najczęściej ból promieniujący do kończyn dolnych. Pacjenci, opisując swoje objawy, mówią często o uczucia palenia lub pieczenia w nogach. Charakterystyczne jest także osłabienie mięśni a w rzadkich przypadkach nawet niedowład. Niektórzy nie mówią o bólu, a raczej o wrażeniu ciężkości kończyn dolnych w trakcie chodu. W zaawansowanej stenozie pojawiają się także objawy ogona końskiego, które dodatkowo objawiają się problemem z oddaniem moczu lub/i stolca oraz zaburzenie czucia o charakterze „spodenek”.

Warto wspomnieć o dodatkowej kwestii związanej z objawami stenozy odcinka lędźwiowego. Możemy podzielić pacjentów na dwie grupy. Pierwsza to osoby odczuwające ból odcinka lędźwiowego lub pośladków w czasie spaceru (czasami opisywany jako zmęczenie lub rozpieranie), który w miarę dystansu zaczyna schodzić do kończyn dolnych. Druga to pacjenci, u których w czasie spacerowania ból pojawia się tylko w nogach. U niektórych ogranicza się nawet do samych łydek. Niestety taka lokalizacja objawów jest niecharakterystyczna, a pacjent może nie podejrzewać, że przyczyną jest zwężenie przestrzeni kanału kręgowego.

Stenoza kręgosłupa lędźwiowego najczęściej wywołuje objawy o charakterze przewlekłym, niemniej jednak pacjent może doświadczać okresowych zaostrzeń dolegliwości. Warto zaznaczyć, że każdy przypadek jest inny. Jak już pisałam wcześniej, zmiany stenotyczne najczęściej są następstwem innych schorzeń kręgosłupa- głównie zmian zwyrodnieniowych stawów międzykręgowych i pogrubienia więzadeł. Często tego typu dolegliwości są wynikiem uszkodzeń dysków, z którymi pacjent zmagał się we wcześniejszym okresie życia.

Jak leczyć stenozę kanału kręgowego?

Leczenie stenozy kanału kręgowego zależy od objawów i stopnia zaawansowania zmian, jakie widzimy w obrazie rezonansu magnetycznego. W sytuacjach, gdy dochodzi do osłabienia siły mięśniowej, która nie poprawia się pomimo leczenia przeciwzapalnego i rehabilitacji, niezbędny może okazać się zabieg operacyjny. W sytuacji, gdy objawy są mniej nasilone, lekarz może zalecić rehabilitację. Warto jednak wiedzieć, że tak naprawdę nie mamy możliwości cofnięcia stenozy, a nasze działania są ograniczone. W przypadku znacznego zwężenia światła kanału zwlekanie z zabiegiem może spowodować trwałe uszkodzenia struktur nerwowych.

Jak powinna wyglądać rehabilitacja? Z pewnością podstawą jest tu terapia manualna, w trakcie której wykorzystujemy różnorodne techniki mające na celu poprawę ruchomości kręgosłupa, zwiększenie elastyczności stawów i mięśni, a także odbarczenie struktur nerwowych. Nie będę tutaj dokładnie opisywała technik, ponieważ mamy ich do dyspozycji naprawdę wiele. Praktycznie każdy rehabilitant korzysta z innych metod pracy manualnej.

W czasie leczenia zalecamy pacjentowi przyjmowanie pozycji, które pozwalają na zwiększenie przestrzeni kanału kręgowego. Tego typu ćwiczenia warto wykonywać w trakcie spaceru w momencie pojawienia się bólu. Jedną z takich pozycji jest wykonywanie tzw. tyłopochylenia miednicy, które polega na lekkim ugięciu kolan w staniu i wypchnięciu bioder do przodu. Zachęcamy także pacjenta do przyjmowania pozycji ułożeniowych zgięciowych, które możecie zobaczyć na poniższym filmie.

Warto pamiętać, że w przypadku stenozy nie wprowadzamy ćwiczeń wyprostnych kręgosłupa, które mogą spowodować zaostrzenie dolegliwości. Bardzo istotna jest także praca nad ruchomością bioder. Szczególnie ważne jest uelastycznienie zginaczy bioder, głównie mięśnia biodrowo-lędźwiowego. Zwiększone napięcie tego mięśnia ogranicza wyprost stawu biodrowego, ustawiając miednicę w przodopochyleniu a kręgosłup w wyproście, co zmniejsza przestrzeń dla struktur nerwowych. Warto zapamiętać, że w przypadku stenozy powinniście udać się do fizjoterapeuty, który przeprowadzi wnikliwe badanie, na podstawie którego ułoży plan leczenia. 

Nie zachęcam do wprowadzania ćwiczeń na własną rękę. To, co dla jednego pacjenta jest korzystne, u innego może przynieść skutek odwrotny. Warto wiedzieć, że każdy przypadek stenozy jest inny i wymaga odmiennego postępowania. Niestety w warunkach polskiej służby zdrowia wielu pacjentów ma zlecane wyłącznie zabiegi fizykoterapeutyczne tj. pole magnetyczne, laser czy prądy. Z mojego puntu widzenia takie działania nie mają sensu.