Charakterystyka żebra szyjnego

Człowiek posiada 12 par żeber, które razem z mostkiem i kręgosłupem piersiowym tworzą elastyczną klatkę piersiową. Ich główną funkcją jest ochrona narządów wewnętrznych i wspomaganie mechanizmu oddychania. Niestety w obszarze klaki piersiowej dość często spotykamy wady rozwojowe w budowie struktur kostnych. Jedną z nich jest obecność dodatkowego żebra szyjnego, które zazwyczaj odchodzi z ostatniego, czyli VII kręgu szyjnego. W rzadszych sytuacjach żebro szyjne może pojawić się w okolicy IV, V lub VI kręgu szyjnego. Wada ta najczęściej występuje tylko po jednej stronie, czasem spotykamy ją jednak obustronnie. Wbrew pozorom żebro szyjne występuje dość często. Pojawia się u 0,5-6% ludzi w zależności od badanej populacji. Wielu z Was może nie zdawać sobie sprawy z jego obecności, ponieważ niejednokrotnie żebro szyjne występuje bezobjawowo.

Co ciekawe, istnieją pewne doniesienia naukowe, które wskazują na obecność fragmentów żeber szyjnych u każdego z nas w życiu płodowym. W prawidłowych warunkach po urodzeniu powinno dojść do ich zaniku, niemniej jednak z przyczyn genetycznych proces ten może zostać zaburzony. W takiej sytuacji w okresie wzrostu dochodzi do rozrastania żebra. Inni uważają, że u niektórych osób w wyniku zaburzeń genetycznych związanych z mutacją genu Hox i pewnego czynniku wzrostu tzw. GDF11 dochodzi do zwiększonej osteofikacji, czyli kostnienia okolicy wyrostka poprzecznego kręgu i rozwoju żebra.

Warto zaznaczyć, że każde żebro szyjne jest inne, co niewątpliwie wpływa na fakt, czy dany pacjent będzie odczuwał dolegliwości, oraz jaki będzie ich charakter. Żebra szyjne różnią się pod kątem stopnia wykształcenia, długości czy grubości. Niejednokrotnie może być to tylko delikatne przedłużenie wyrostka poprzecznego kręgu, czyli niewielka odnoga, która tak naprawdę nie przypomina żebra. W innych przypadkach jest to całkowicie wykształcona kość połączona od przodu z mostkiem. Bardzo często spotykamy sytuacje, gdzie żebro szyjne jest niekompletne, czyli tak jak inne żebra rozpoczyna się w kręgosłupie, jednakże kończy się swobodnie w tkankach miękkich. Zazwyczaj ma ono swoje połączenie z pierwszym żebrem, co możecie zobaczyć na poniższym schemacie.

Jakie objawy może powodować żebro szyjne?

Na szczęście w większości przypadków żebro szyjne nie ma wpływu na pojawianie się dolegliwości, a pacjent dowiaduje się o anomalii przypadkowo w czasie wykonywania różnorodnych badań obrazowych. Dzieje się tak, ponieważ bardzo często żebro jest dość wąskie lub po prostu budowa klatki piersiowej jest na tyle sprzyjająca, że nie dochodzi do ucisku innych struktur. Jeżeli więc zdiagnozowano u Was obecność żebra szyjnego, niemniej jednak nie odczuwacie żadnych dolegliwości, nie ma czym się martwić.

Niestety u części pacjentów żebro może uciskać na struktury nerwowe i naczyniowe znajdujące się w jego okolicy. W takim przypadku mówimy o tzw. zespole górnego otworu klatki piersiowej. Po pierwsze, możemy mieć tu do czynienia z podrażnieniem splotu barkowego, czyli pewnego zbioru nerwów wychodzący od kręgosłupa w kierunku kończyny górnej. Taką sytuację częściej obserwujemy w przypadku żebra niekompletnego, które drażni dolną część splotu ramiennego (korzenie C8-Th1). W wyniku ucisku tej okolicy najczęściej pojawiają się bóle na przebiegu nerwu łokciowego, czyli po wewnętrznej strony przedramienia w III, IV i V palcu. Poza bólem możemy spotkać tu zaburzenia czucia, parestezje czy osłabienie siły mięśniowej. Bardzo charakterystyczne dla takich pacjentów jest także uczucie mdlenia rąk w momencie trzymania ich w górze np. podczas wieszania firanek.

Kompletne żebra szyjne dużo częściej powodują ucisk tętnicy podpobojczykowej zaopatrującej w krew kończynę górną. W wyniku ucisku dochodzi zatem do objawów niedokrwienia kończyny górnej, które objawiają się: opuchlizną, zmianą koloru skóry, uciepleniem, zanikiem pulsu, uczuciem bardzo dużego osłabienia w czasie pracy ręką. Charakterystyczny jest tu także zaburzenie nawrotu kapilarnego. Żeby go sprawdzić, należy przez 5 sek. ucisnąć paznokieć, a po zwolnieniu ucisku obserwować, kiedy wraca on do normalnego kolorytu. W prawidłowych warunkach taki czas powrotu powinien wynosić około 2 sek. W poważniejszych przypadkach ucisk tętnicy podobojczykowej może wywołać zmiany o charakterze martwiczym w palcach.

Dlaczego żebro szyjne może spowodować objawy dopiero w wieku dorosłym?

Wiele osób zastanawia się, dlaczego pierwsze dolegliwości związane z żebrem szyjnym pojawiły się dopiero w okresie dorosłości? Warto zaznaczyć, że nie zawsze tak się dzieje. Objawy bardzo często pojawiają się już okresie dzieciństwa. Niemniej jednak spotykamy wiele przypadków, gdzie, pomimo że rozwój żebra następuje w pierwszych latach życia, dolegliwości bólowe, neurologiczne lub pochodzące z ucisku naczyń krwionośnych pojawiają się nagle w wieku dorosłym.

Tak jak pisałam wcześniej, żebro szyjne często jest dość małe, wąskie i ustawione w korzystny dla otaczających je struktur sposób. W takiej sytuacji nie drażni nerwów i naczyń krwionośnych. Po drugie, nasza budowa anatomiczna także może być korzystna. Możemy mieć po prostu dużo „miejsca” w tej okolicy, czyli warunki, które pomimo obecności żebra dają możliwość na swobodne funkcjonowanie innym strukturom. Niestety, kiedy mijają lata, a my się starzejemy, dochodzi do wielu niekorzystnych zmian, które mogą tę okolicę dodatkowo zaciskać. Oczywiście często są to zmiany naturalne, z którymi w przypadku prawidłowej budowy żeber warunkach organizm daje sobie rade. Niestety w momencie, gdy z powodu obecności żebra kostnego, przestrzeń górnego otworu klatki piersiowej jest wyjściowo węższa, nerwy i naczynia nie mają odpowiedniej przestrzeni.

Zauważcie, że z wiekiem dochodzi do uszkodzeń struktur kręgosłupa, zmian zwyrodnieniowych, często zmienia nam się także postawa. Niektórzy doznają rozmaitych urazów narządu ruchu. Coraz częściej siedzimy zgarbieni, co także niekorzystnie wpływa na górny otwór klatki piersiowej. Stres i brak ruchu powoduje napięcie mięśni tej okolicy. Dużą rolę odgrywają tu mięśnie pochyłe, które mają bezpośredni wpływ na okolicę górnego otworu klatki piersiowej. W związku wszystkimi powyższymi zmianami u 50% pacjentów, którzy posiadają żebro szyjne, pojawienie się objawów następuje dość nagle w okresie dorosłości.

Warto zaznaczyć, że występowanie żebra szyjnego obustronnie nie oznacza, że będziemy odczuwali objawy w obu kończynach górnych. Tak jak pisałam wcześniej, w przypadku obustronnej anomalii najczęściej każde z żeber jest inne. Zazwyczaj jedno leży nieco niżej, drugie nieco wyżej. Żebra mogą różnić się kształtem i wielkością. Pewne dodatkowe zmiany w obrębie górnego otworu klatki piersiowej także najczęściej są bardziej zaawansowane po jednej stronie. Wszystkie te elementy wpływają na fakt, że zazwyczaj objawy pojawiają się jednostronnie.

Jak zdiagnozować i leczyć żebro szyjne?

W przypadku podejrzenia występowania żebra szyjnego, czyli pojawienia się charakterystycznych objawów górnego zespołu klatki piersiowej wykonuje się standardowe badanie RTG. Jeżeli lekarz ma wątpliwości, zazwyczaj kieruje pacjenta na dodatkowe badanie tomografii komputerowej. Bardzo ważne jest także badanie kliniczne pacjenta, ponieważ żebro szyjne może wywoływać objawy przypominające inne typowe dysfunkcje narządu ruchu. Zauważcie, że podobne symptomy neurologiczne mogą wystąpić w przypadku dyskopatii odcinka szyjnego, cieśni nadgarstka, czy zespole rowka nerwu łokciowego. Niestety nie ma jednego badania obrazowego, które dałoby jednoznaczną odpowiedź, która dysfunkcja jest problemem. Najlepszym rozwiązaniem jest zatem badanie kliniczne, podczas którego wykonujemy różnorodne testy manualne. Dzięki nim możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, na którym poziomie dochodzi do ucisku struktur nerwowych.

Decyzja o leczeniu nie jest łatwa. W przypadku poważnych objawów szczególnie naczyniowych zazwyczaj lekarze decydują się na resekcje dodatkowego żebra. Jeżeli problemem są tylko pewne neurologiczne objawy (np. drętwienie ręki i nie występują duże deficyty siły mięśniowej), w początkowym etapie wprowadzamy leczenie zachowawcze. Podczas rehabilitacji staramy się stworzyć warunki, które zmniejszą nacisk na struktury uciskane przez żebro szyjne. Wykorzystujemy w tym celu różnorodne techniki manualne oraz techniki tkanek miękkich, które pozwalają na odbarczenie nerwów i naczyń. Wprowadzamy także ćwiczenia postawy, pracujemy nad pozycją łopatki, co ma niewątpliwy wpływ na górny otwór klatki piersiowej. Dodatkowo wykorzystujemy pozycje ułożeniowe obręczy barkowej i neuromoblizacje.