Osteofity, zwane inaczej wyroślami kostnymi to struktury chrzęstno-włókniste, które bardzo często obserwujemy w badaniach obrazowych naszych pacjentów. Ich umiejscowienie może wpływać na pojawienie się pewnych dysfunkcji i dolegliwości. Mogą powodować nieprawidłową pracę stawu, ucisk na struktury nerwowe, czy naczynia krwionośne. Niejednokrotnie okazują się jednak nieznaczącym i przypadkowym znaleziskiem.

Osteofity możemy spotkać w okolicy praktycznie wszystkich stawów. Najczęściej występują w kręgosłupie, stawach biodrowych, kolanowych, stawach stopy i ręki. W przypadku kręgosłupa pojawiają się zarówno w okolicach stawów międzykręgowych, jak i trzonów kręgów. Mogą występować także w obszarach przyczepu więzadła, ścięgna lub okostnej.

Osteofity a choroba zwyrodnieniowa

Osteofity najczęściej występują u osób starszych, co jest związane z naturalnym procesem starzenia stawów. Wraz z wiekiem chrząstka stawowa ulega degeneracji, czyli zwyrodnieniu. Z powodów genetycznych lub urazowych takie uszkodzenia mogą pojawić się także u młodszych pacjentów, nawet 30-40 letnich. Kiedy chrząstka nie spełnia już swojej funkcji, organizm stara się usztywnić, czyli wzmocnić okolicę stawu, wytwarzając osteofity. W wyniku zmian zwyrodnieniowych pojawiają się także przykurcz torebki stawowej i napięcie w okolicznych tkankach miękkich. Osteofity są charakterystyczne dla choroby zwyrodnieniowej, niemniej jednak spotykamy także pacjentów, u których choroba ta przebiega bez wytwarzania wyrośli kostnych. Najprawdopodobniej dużą rolę odgrywa tu czynnik genetyczny.

Osteofity pojawiające się w wyniku choroby zwyrodnieniowej najczęściej spotykamy w stawach biodrowych i kolanowych, które zazwyczaj ulegają wcześniejszemu zużyciu u człowieka. Często możemy dostrzec je także w badaniach stawów międzypaliczkowych. Pojawianie się wyrośli kostnych jest także charakterystyczne dla zmian zwyrodnieniowych i degeneracyjnych kręgosłupa, co zostało pokazane na poniższym zdjęciu.

Osteofity a niestabilność stawu

Osteofity mogą pojawiać się także w wyniku niestabilności stawu, czyli jego nadmiernej ruchomości. Ich obecność pozwala zabezpieczyć nadruchomą okolicę, jest to pewien mechanizm obronnym organizmu. Często pacjenci, którzy zmagają się z niestabilnością w młodości, wraz z upływem lat czują się lepiej. Taka poprawa ma związek właśnie z pojawieniem się osteofitów i usztywnienia okolicznych tkanek. Z drugiej strony, zwróćmy uwagę, że niestabilność stawu może doprowadzić do przeciążenia i wcześniejszych uszkodzeń chrząstki, co także niejednokrotnie prowadzi do pojawienia się osteofitów. Taki mechanizm często obserwujemy w kręgosłupie. W przypadku, gdy pojawia się tu wiele osteofitów, może dojść do połączenia wyrośli znajdujących się na sąsiednich segmentach, co w literaturze anglojęzycznej określamy „kissing osteophytes”. Takie zespolenie może znacząco ograniczać ruchomość danego segmentu.

Inne przyczyny

Pojawienie się osteofitów może mieć także związek z urazem lub stanami zapalnymi stawu, czy okolicznych ścięgien i mięśni. Czasem z pozoru niewielki uszkodzenie np. skręcenie kostki, kolana lub naciągnięcie barku jest pewnym czynnikiem wywołującym proces tworzenia wyrośli kostnych. Często pacjenci nie pamiętają takiego zdarzenia i dopiero po dłuższej rozmowie przypominają sobie dawny uraz. Nie bez znaczenia jest tu także czynnik związany z przeciążeniem stawu w czasie uprawiania sportu lub wieloletniej pracy zawodowej, która wymaga wykonywania tych samych czynności.

Osteofity mogą pojawiać się także po uszkodzeniu więzadeł w kolanie np. więzadła krzyżowego przedniego. Niejednokrotnie ich obecność zabezpiecza staw przed nadmiernymi przesunięciami kości względem siebie i pomimo braku więzadła pacjent nie odczuwa niestabilności. Osteofity mogą zatem być wręcz pomocne, niestety nie zawsze tak się dzieje. Czasem ich umiejscowienie wpływa na pojawienie się bólu, o czym przeczytacie w kolejnym rozdziale.

Osteofity mogą pojawić się także w wyniku masywnego skręcenia stawu skokowego. Jeżeli wyrośla pojawiają się na przedniej stronie kości skokowej lub dystalnej części kości piszczelowej, mogą doprowadzić do tzw. ciasnoty przedniej. W takim przypadku pacjent może odczuwać ból i ograniczenie ruchomości w trakcie wyprostu stawu skokowego. Ich obecność możemy także obserwować po zwichnięciu stawu łokciowego, co niewątpliwe często ma wpływ na trwałe ograniczenia ruchomości po urazie.

Osteofity mogą występować bezobjawowo

Jeżeli badania obrazowe wykazały obecność osteofitów w okolicach kręgosłupa, kolana, biodra lub innego stawu, nie należy popadać w panikę. Zwróćmy uwagę, że wraz ze starzeniem się organizmu ich pojawienie się jest zupełnie naturalne. Z pewnością większość starszych osób posiada wiele tego typu zmian w narządzie ruchu. Osteofity nie muszą zatem być źródłem bólu. Bardzo często nie wpływają na pojawienie się jakichkolwiek dolegliwości. Wszystko zależy od ich umiejscowienia i wielkości. Dlatego tak ważna jest ocena kliniczna pacjenta i porównanie objawów z badaniami obrazowymi.

Jakie objawy mogą powodować osteofity?

Ucisk na struktury nerwowe i ścięgna

Osteofity mogą powodować ból w sytuacji, gdy są umiejscowione blisko struktur nerwowych. W przypadku kręgosłupa mogą doprowadzić do ograniczenia światła otworu kręgowego i ucisku korzenia nerwowego. Jeżeli wyrośla kostne podążają w kierunku kanału kręgowego, powodują tzw. stenozę. W rzadszych przypadkach ich umiejscowienie na przedniej stronie kręgu może mieć wpływ na struny głosowe.

Osteofity mogą pojawiać się także w obszarze przebiegu nerwów obwodowych, powodując ich ucisk. Często spotykamy je w okolicy rowka nerwu łokciowego, czy kanału nadgarstka. Inny przykład to osteofity wyrostka barkowego, który mogą mieć wpływ na ścięgna stożka rotatorów. W przypadku wyrośli występujących na podeszwowej stronie pięty mówimy o tzw. ostrodze piętowej. Okazuje się, że w pewnym wieku posiada je nawet co druga osoba i najczęściej nie mają one związku z bólem. Więcej na ten temat przeczytacie w moim poprzednim artykule.

Ograniczenie ruchomości stawu

Jak już wiecie, osteofit może wpływać na ograniczenie ruchomości stawu. Niestety w przypadku choroby zwyrodnieniowej nie zawsze mamy pewność, czy osteofit ma rzeczywisty wpływ na zakres ruchu. W wyniku uszkodzenia chrząstki stawowej dochodzi do przykurczu torebki stawowej, okolicznych tkanek miękkich i pojawienia się osteofitów. Wszystkie te elementy wpływają na zmniejszenie ruchomości stawu, dlatego usunięcie osteofitu nie zawsze przynosi poprawę. Co więcej, wyrośla kostne mogą wytworzyć się ponownie w tym samym miejscu.

Osteofity bardzo często pojawiają się także w wyniku urazu, przeciążenia lub pewnych predyspozycji genetycznych. W takich sytuacjach osteofit może odgrywać decydującą rolę w zaburzeniach ruchomości. Na szczęście nie są to sytuacje częste, a w przypadku dużych stawów wyrośla muszą być duże, żeby znacząco wpłynąć na zakres ruchu. Częściej będziemy mieli tu do czynienia z ograniczeniem końcowego zakresu ruchu np. maksymalnego zgięcia kolana lub wyprostu stawu biodrowego.

Ucisk na naczynia krwionośne

Osteofity mogą mieć także wpływ na naczynia krwionośne. Na szczęście są to sytuacje rzadkie. Regionem bardziej narażonym na tego typu zwężenie jest odcinek szyjnym, gdzie tętnice są położone w niedalekiej odległości od kręgów. Osteofity, które narastają z okolicy stawów międzykręgowych lub wyrostków haczykowatych, mogą kierować się w stronę tętnicy kręgowej, powodując jej ucisk. Od strony przedniej kręgosłupa możemy mieć do czynienia z uciskiem na tętnice szyjne.

Warto także zwrócić uwagę, że ucisk na tętnice może pojawiać się dopiero w trakcie ruchu odcinka szyjnego. W takim przypadku, gdy trzymamy głowę prosto, osteofit nie ma kontaktu z naczyniem. Problem pojawia się dopiero przy próbie ruchu np. odwracania głowy. Niestety takie sytuacje są dość trudne diagnostycznie, ponieważ ucisk może zostać nieuwidoczniony podczas badań, które przeprowadzamy w leżeniu czy bezruchu. Co więcej, ucisk na tętnice w czasie rotacji może także mieć związek z innymi dysfunkcjami. Jedną z nich jest niestabilność górnych segmentów szyjnych, która wpływa głównie na tętnicę kręgowe. Tętnice szyjne bardzo często stają się nie drożne, co także może uwidaczniać się dopiero podczas ruchu. Dzieje się tak, ponieważ w trakcie wyprostu i rotacji dochodzi do naturalnego zmniejszenia przepływu w jednej z tętnic szyjnych. Jeżeli druga nie ma odpowiedniego przepływu np. z powodu zmian miażdżycowych, ruch wywoła dolegliwości.